Quliyev samir mayiS oğlu
Kapitallaşmanın faizinin müəyyən edilməsi
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Kapitallaşmanın faizinin müəyyən edilməsi
İLLƏR ƏMSALLAR
18% stavkada Birinci
1,16000 1,18000
İkinci 1,34500
1,39200 Üçüncü
1,56090 1,64303
Dördüncü 1,81064
1,93878 Beşinci
2,10034 2,28776
Əgər müəssisədə kapitalın məbləği 200000 manatdırsa və həmin kapital depozitə 5 ilə müəyyən olunmuş 16% stavka ilə qoyulmuşdursa, o zaman kapitalın gələcək dəyəri 430068 manat (200000.2,10034) olacaqdır. 41
Təsərrüfat subyektlərində maliyyə meneceri əsaslandırılmış optimal layihənin seçilməsi əsasında kapitalın gələcək dəyərini müəyyən etməlidir. Bu layihə investisiyanın səmərəli maliyyələşmə mənbələrinin seçilməsi imkanı ilə əlaqədar olmalıdır. Əgər müəssisədə cari xərcləri gələcəkdə daxil olacaq pul daxil olmaları ilə müqaüisə etmək zəruri olarsa və həqiqi səmərəni müəyyən etmək lazımdırsa, o zaman aktual (cari) dəyər kateqoriyasından istifadə etmək lazımdır. Belə ki, vaxt uzandıqca aktivlərin istifadəsi nəticəsində pulun dəyəri aşağı düşəcək. Gələcək daxil olmaların aktual (cari) dəyərinin hesabalanması – kapitallaşma fəaliyyətinin əksini göstərir, yəni bu diskontlaşma deməkdir. Pulun aktual (cari) dəyəri kapitalın həcmindən, illərin sayından və diskont stavkadan asılıdır. Belə ki, sabit faiz stavkasında gələcək pulların aktual (cari) dəyəri uyğun layihələrinin realizasiyasının uzanması nəticəsində aşağı düşəcək. Başqa sözlə, gələcək gəlirlərin daxil olması vaxtı uzandıqca, o zaman bu gün onların real (cari) dəyəri az olacaq. Lakin diskont stavka artdıqca, gözləmə vaxtından asılı olmayaraq gələcək pul daxil olmalarının cari dəyərinin həcmi də azalacaq. Perspektivdə nəzərdə tutulan pul axınlarının aktual dəyərinin hesablama metodikasını sadələşdirmək üçün diskontlaşmanın xüsusi cədvəllərindən istifadə etmək olar. Onlar kapitalın hər vahidinə görə nəzərdə tutulub. Uyğun vaxt dövrü və diskont stavka əsasında konkret əmsal təklif olunur. Həmin əmsalı səhm, depozit və başqa investisiyalara qoyulan kapitalın məbləğinə vurmaqla, bu qoyuluşlar nəticəsnidə gələcəkdə alınacaq gəlirlərin real (aktual) dəəyərini qiymətləndirmək mümkündür. Gələcək daxil olmaların kapitallaşma əmsallardan fərqli olaraq, bu əmsallar həmişə vahiddən (birdən) az olur. Müəssisənin maliyyə menecerinin fəaliyyətində aktual dəyər kateqoriyası vacib yer tutur. Ona görə ki, aktual dəyər kateqoriyası ilə gələcək daxil olmaların real həcmini qiymətləndirmək və onların cari xərclərlə müqasyisə etmək olar. Sonda isə alternativ investisiya layihələrinin variantlarını əsaslandırmaq da 42
mümkündür. Bu alət, texniki və təşkilati köklü islahatların aparıldığı bazar iqtisadiyyatı şəraitində birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq bu zaman bugünki qoyuluşların gələcək nəticələrinin real qiymətləndirilməsi vacib hesab olunur. Sonra müasir şəraitdə qiymətli kağızlarla, kreditlə və investisiyalarla maliyyə əməliyyatlarının rentabelliyinin də müəyyən edilməsi zəruri hesab olunur. Bir çox müəssisələrdə maliyyə imkanlarında çətinliklər yaranarsa, o zaman onlar ya borc vəsaitindən istifadə etməyə və ya öz maliyyə resurslarını müvəqqəti olaraq satmağa məcbur olurlar. Belə əməliyyatların məqsədəuyğunluğu və onların nəticəsi gələcək pul resurslarının aktual dəyərinin haqq-hesabını aşkar etməyə kömək edir. Məsələn, müəssisə 60000 min manat həcmində sərbəst pul vəsaitinə malikdir və 5 il ərzində istehsalın rekonstruksiyasını həyata keçirməyi nəzərdə tutur. Lakin istehsalın yenidən qurulması ilə əlaqədar xərclər müəssisənin maliyyə imkanlarından çoxdur. Belə bir halda müəssisə zəruri maliyyə resurslarının axtarılması məqsədi ilə bir çox variantları nəzərdən keçirdikdən sonra bir variant üzərində dayanır və bank həmin əmanətlər üçün birinci üç ildə 16%, qalan iki ildə isə 18% ödəməyi öhdəsinə götürür. Belə bir qərar, kapitalın diskont edilməsindən, yəni, onun aktual dəyərinin müəyyən edilməsindən sonra qəbul edilir. Hesablamalar göstərir ki, birinci üç il üçün müəssisəyə 50000 min manat lazımdır, o zaman müəssisə banka 33033 min manat (50000 * 0,64066 diskont əmsal), ancaq qalan iki il üçün 60000 min manat almaqdan ötrü banka 26227 min manat (60000 * 0,43711) qoymalıdır. Beləliklə, bank depozitinə müəyyən olunmuş şərtlərlə 58260 min manat qoyulmuşdur və bu müəssisənin maliyyə imkanlarına cavab verirdi və o istehsalın yenidən təşkili ilə əlaqədar xərclərin maliyyələşdirilməsini təmin edə bilirdi. Təsərrüfat subyektlərində aktual dəyər kateqoriyası, əmlakın həcminin, onun ayrı-ayrı elementlərinin və onlardan istifadənin nəticələrinin qiymətləndirilməsində tətbiq edilir. Belə imkan mövcuddur, ona görə ki, pul axını aktivlərin (əmlakın) formalaşması prosesini, onun hərəkətini və istifadəsində bir vasitədir. Ona görə də, hər hansı bir əmlakın aktual dəyəri pul axınının diskont dəyərini ifadə edir.
43
Əmlakın istifadəsindən gələcək daxil olmalar üzrə pul axınlarının aktual dəyərinin tətbiqi sonrakılara əsaslanır: - əmlakın aktual dəyəri (aktivlərin bütün növləri üzrə) gözləniləcək pul axınından asılıdır. Bu pul axınları aktivlərin istifadəsindən gələcəkdə daxil olacaq; - diskontlaşma zamanı pul axınının tətbiq olunan dəyəri, riski əks etdirməlidir. Risk dərəcəsi yüksək olduqca diskont stavka da yüksək olacaq. Vaxt etibarilə pulun funksiyasına əsasən əmlakın aktual dəyəri gələəck daxil olmalar üzrə pul axınının diskont dəyəri kimi baxılır. Bu pul axını mövcud dövrdə aktivlərin istifadəsi nəticəsində əldə edilmişdir. Həqiqətdə əmlakın istifadəsindən gələcək gəlirlərin qiymətləndirilməsi, yəni, onun aktual dəyəri ayrı-ayrı vaxtlarda çox mürəkkəb problem kimi qalmaqdadır. Bu hər şeydən əvvəl gələcək daxil olmaların dəqiqliyi ilə əlaqədardır və gələcək daxil olmalar isə çox amillərdən asılıdır. Həmin amillər içərisində birinci dərəcəli əhəmiyyətə riskin səviyyəsi malikdir. Çünki risk bazar iqtisadiyyatı şəraitində təsərrüfat subyektinin fəaliyyətində olan bütün əməliyyatlarla əlaqədardır.
|