Qustav Lebon xalqlarin və KÜTLƏNİn psixologiyasi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
sahələrində abstrakt anlayışların nisbi ideyaları əvəz etməsi, elmin əldə etdiyi ən böyük nailiyyətləri təşkil edir”. Yeni elan edilən qələbə, əslində çox köhnədir. Hind fəlsəfəsi onu artıq çox əsrlər bundan əvvəl həyata keçirib. Biz buna xüsusi sevinə bilmərik ki, o, indi artıq yayılmağa səy göstərir. Müasir sivilizasiya üçün əsl təhlükə, elə onun söykəndiyi mütləq dəyərlər prinsiplərinə adamların bütün inamlarını itirməsidir. Bilmirəm, dünyanın yaranışından bəri heç olmasa bir sivilizasiya, təsisat və inanc göstərmək olarmı ki, yalnız nisbi dəyərlərə malik olan prinsiplərə söykənərək özünü qoruyub saxlaya bilsin. Və əgər gələcəyin sosializm doktrinalarına məxsus olduğunu deyirlərsə, hansı ki, onlar mütləq elan ediblər, bunu məhz, onların həvarilərinin həqiqət naminə söylədiklərinə görə edirlər. Kütlə həmişə ona, mütləq həqiqətləri deyənlərə müraciət edəcək, başqalarından isə üz döndərəcək. Dövlət adamı olmaq üçün kütlənin ruhuna nüfuz etməyi bacarmaq, arzularını başa düşmək və onun üçün fəlsəfi abstraksiyalar vermək lazımdır. Şeylər öz-özlüyündə dəyişilmirlər. Yalnız onlar üçün hazırlanmış ideyalar tamamilə dəyişilə bilərlər. Elə həmin ideyalara da təsir etməyi bacarmaq lazımdır. Əlbəttə, həqiqi dünyadan olan bizlər dəyəri güman ki, nisbi olan yalnız təzahürləri, şüurun sadə vəziyyətini görə bilərik. Lakin məsələyə ictimai nöqteyi- nəzərdən yanaşdıqda, deyə bilirik ki, məlum əsr, məlum cəmiyyətin varlığı üçün mütləq dəyərlər təşkil edən əxlaq qanunları, təsisatlar mövcuddur və cəmiyyət bunlarsız yaşaya bilməz. Nə vaxt ki, onların dəyərləri müzakirə obyektinə çevrilir və ağıllarda onlarla bağlı şübhələr yaranır və yayılır, bu həmin cəmiyyətin tezliklə ölümə məhkum olacağını göstərir. Bax, budur həqiqətlər, cəsarətlə elan etmək olar, çünki bunlar hansısa elmin onlar üzərində birincilik iddia etməsinə imkan vermir. Ziddiyyət təşkil edən doktrina yalnız ən fəlakətli nəticələr verə bilər. Müasir dövlət adamları daha çox təsisatların mühümlüyünə inanırlar, ideyaların vacibliyinə isə az əhəmiyyət verirlər. Elm isə onlara göstərir ki, birincilər həmişə ikincilərin övladıdır və onlara söykənmədən mövcud ola bilməzlər. İdeyalar özlüyündə şeylərin gözəgörünməz hərəkətverici qüvvəsidirlər. Onlar yoxa çıxanda, təsisatlar və sivilizasiyaların gizli dirəkləri də sınıb- tökülür. Xalq üçün ən dəhşətli an köhnə ideyaların ölü tanrıların dəfn olunduğu qaranlıq yeraltı mağaraya enişidir. Nəticələri öyrənmək üçün səbəbləri bir kənara qoyaq, etiraf etməliyik ki, böyük Avropa millətlərinin çoxunu, xüsusilə də latın adlandırılanları və qanı ilə olmasa da, ən azı ənənələri və tərbiyələri ilə onlara aid edilənləri, cırlaşma kimi ciddi təhlükə təhdid edir. Onlar hər gün keçdikcə öz təşəbbüskarlıqlarını, enerjilərini, iradə və fəaliyyət göstərmək qabiliyyətlərini itirməkdədirlər. Daim artan maddi tələbatlarının ödənilməsi, onların yeganə idealı olmağa can atır. Ailələr dağılır, sosial hərəkətverici qüvvələr zəifləyir. Bütün siniflər, həm varlılar, həm də ən kasıblar arasında narazılıqlar və narahatlıqlar artır. Kompasını itirmiş və taleyini küləklərin öhdəsinə buraxan gəmi tək müasir insan da özünü məkanlarda hadisələrin taleyinə buraxıb, halbuki o tanrılar tərəfindən məskunlaşdırılmış və hər şeyi düşünən bilik indi oranı səhralığa çevirib. Çox təəssüratlı və olduqca dəyişkən, artıq heç bir maneə tərəfindən qarşısı alına bilməyən kütlə, görünür, ən qudurğan anarxiya ilə ən kobud istibdad arasında daim tərəddüd etməyə məhkum edilib. Onlar bir sözdən çox asanlıqla coşur downloaded from KitabYurdu.org və onların birgünlük tanrıları, çox tez elə özlərinin də qurbanlarına çevrilirlər. Elə görünür ki, kütlə acgözlüklə azadlığa can atır. Həqiqətdə isə onlar həmişə azadlığı rədd edir və daim dövlətdən özləri üçün zəncirlər hazırlamağı tələb edir. Onlar ən qaranlıq sektantlara və ən məhdud müstəbidlərə kor-koranə itaət edirlər. Boşboğazlar, kütləni idarə etməyi arzu edənlər və çox vaxt elə onların da ardınca gedənlər, səbirsizlik və əsəbilik yaradırlar, əsl müstəqil ruhlu hakimləri daim dəyişdirməyə məcbur edərək, beləliklə, onları da hansısa hökmdara itaət etməyi tərgitdirirlər. Dövlət, hansı nominal rejim olmasından asılı olmayaraq, tanrı hesab olunur və bütün partiyalar ona müraciət edirlər. Ondan hər gün həyatın ən xırda məsələlərinə toxunan və ən müstəbid rəsmiləşdirmələrə dair daha ağır nizama salmalar və himayə tələb edirlər. Diqqət, təşəbbüskarlıq, enerji, şəxsi səylər və iradə tələb edən gənclik, get-gedə daha çox karyeradan imtina etməyə başlayıb; ən xırda məsuliyyət belə, onu qorxudur. Məhdud sahə funksiyaları, hansı ki, dövlətdən buna görə məvacib alır, onu tamamilə qane edir. Enerji və fəaliyyəti, dövlət adamlarında qorxunc, bəhrəsiz didişmələr, kütlədə – günün sevinc və qəzəbi, təhsilli adamlarda isə – hansısa ağlağanlıq, zəiflik və qeyri- müəyyən sentimentalizm və həyatın çətinlikləri barədə solğun müzakirələr əvəz edib. Hər yerdə hüdudsuz eqoizm inkişaf edir. Nəhayətdə, hər kəs sonda yalnız özü ilə məşğul olmağa başlayıb. Vicdan çox üzüyola olub, ümumi əxlaq aşağı düşür və tədricən sönür. İnsan öz üzərində hakimiyyəti itirməyə başlayır. O, daha özünü idarə edə bilmir; özünü idarə edə bilməyənlər isə çox tezliklə başqalarının hökmranlığı altına düşürlər. Əxlaqın enişi məhkəmə və notariat kimi sahələrdə müşahidə edildikdə, çox ciddi hal alır, hansı ki, vaxtilə onlar üçün düzlük, hərbiçilər üçün igidlik kimi adi hal idi. Notariatlara gəldikdə, əxlaq indiki zamanda onlar üçün çox aşağı səviyyəyə düşüb. Həmin düşkünlüyün dərin simptomları, təəssüflər olsun ki, bütün latın xalqlarında müşahidə olunmaqdadır. İtaliyanın dövlət bankları ilə bağlı qalmaqal, orada yüksək siyasi xadimlər tərəfindən geniş yayılmış böyük məbləğlərdə oğurluqlar, Portuqaliyanın müflis olması, İspaniyanın zəif maliyyə vəziyyəti, İtaliyanın qənaətbəxş olmayan maliyyə vəziyyəti, Amerikanın latın respublikalarının dərin tənəzzülü təsdiq edir ki, məlum xalqın xarakter və əxlaqı sağalmaz xəstəlikdən əziyyət çəkir və dünyada onların rolu sona yaxınlaşır. Bütün bunları əvəz etmək çox çətin iş ola bilərdi. Hər şeydən əvvəl bizim acınacaqlı vəziyyətdə olan tərbiyəni dəyişdirmək lazımdır. O, hər cür təşəbbüsü və hər cür enerjini zorla alır, hətta o kəslərdə ki, bu, irsən onlara verilib. O, intellektual sərbəstliyin hər cür işartısını söndürür, gənclərə yalnız yeganə ideal olaraq nifrətdoğurucu müsabiqələr təklif edir. Bu müsabiqələr isə yaddaşın möhkəmləndirilməsindən başqa onlardan heç nə tələb etmir, nəticədə əqli inkişaf hər şeydən üstün hesab olunmağa başlayır; lakin məhz kölə vərdişinə alışması, onu fərdi və şəxsi səylər ifadə etmək sahəsində bacarıqsız edir. “Mən uşaqların qəlbini dəmir kimi möhkəmliyə öyrədəcəm” – Böyük Britaniya məktəbini ziyarət edən nazir Gizə pedaqoq belə demişdi. Hardadır latın xalqlarında eyni arzunu həyata keçirməyə hazır olan pedaqoqlar və proqramlar? downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|