R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 17.6-jadval
Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJ tovar aylanmasi hajmining o‘zgarishiga tovar balansi ko‘rsatkichlari ta’sirining tahlili (ming so‘m) Ko‘rsatkichlar Reja bo‘yicha Haqiqatda O‘zgarishi (+;-) Tovar aylanmasi hajmining o‘zgarishiga omillar ta’siri so‘m hisobida foiz hisobida Yil boshiga tovar zaxiralari qoldig‘i 51143 74446 +23303 +23303 +1,05 Tovarlar kirimi 2217600 2364551 +146951 +146951 +6,64 Tovarlarning turli chiqimi 14273 17707 +3434 -3434 -0,15 Yil oxiriga tovar zaxiralari qoldig‘i 40500 57930 +17430 -17430 -0,79 Sotilgan tovarlar hajmi 2213970 2363360 +149390 +149390 +6,75 17.6-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJda tovar aylanmasi hajmi haqiqatda rejaga nisbatan 149390 ming so‘mga yoki 6,75 foizga oshgan. Bunday o‘zgarishga tovar balansi bilan bog‘liq ko‘rsatkichlarning ta’siri quyidagicha bo‘lgan. Ya’ni, yil boshiga tovar zaxiralari qoldig‘i rejaga nisbatan haqiqatda 23303 ming so‘mga ko‘payishi, bevosita tovar aylanma hajmining 23303 ming so‘mga yoki 1,05 foizga oshishiga olib kelgan. Bunga mos ravishda, tovarlar kirimining ham haqiqatda rejaga nisbatan 146951 ming so‘mga ko‘payishi, tovar aylanma hajmini 146951 ming so‘mga yoki 6,64 foizga ortishiga ta’sir ko‘rsatgan. Biroq, rejaga nisbatan haqiqatda tovarlar turli chiqimining 3434 ming so‘mga va yil oxirida tovar zaxiralarining 17430 ming so‘mga ko‘payishi, tovar aylanma hajmining o‘zgarishiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan bo‘lib, uning hajmining 20864 (3434+17430) ming so‘mga yoki 0,94 foizga kamayishiga ta’sirini ko‘rishimiz mumkin. Shu sababli, Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJ rahbariyati tovarlarning turli 407 chiqimini (yo‘qolishi, buzilishi, kamomad va h.k.) qat’iy nazorat qilishi va ularning oldini olish hamda yil oxirida tovar zaxiralari qoldig‘ini kamaytirish, ya’ni sotish choralarini ko‘rishi lozim. Shunga o‘xshash hisob – kitoblarni tovar aylanma hajmida asosiy salmoqni tashkil etuvchi tovar turlari bo‘yicha ham amalga oshirib o‘rganish mumkin. Bu albatta, asosiy tovar turlarining umumiy tovar aylanma hajmiga ta’sirini aniqroq baholash imkonini beradi. Tovar aylanmasi hajmining o‘zgarishiga tovar balansi ko‘rsatkichlari bilan bog‘liq omillar ta’sirini o‘rganish bilan bir qatorda tovar resurslaridan foydalanish samaradorligiga ham baho beriladi. Tovar resurslaridan foydalanish samaradorligi (S t.r ) ko‘rsatkichi quyidagicha aniqlanadi: S t.r = TS / (TZ y b + TK – TZ y o ), (17.4) Mazkur hisob-kitob asosida 17.6-jadval ma’lumotlaridan foydalanib, tovar resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlaganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi: - reja bo‘yicha: S trr = 2213970 / (51143 + 2217600 - 40500) = 0,993 - haqiqatda: S trx = 2363360 / (74446 + 2364551 - 57930) = 0,992 Yuqoridagi hisob-kitob ma’lumotlari tovar resurslaridan foydalanish samaradorligi ko‘rsatkichi tovarlarni turli chiqimi (yo‘qolishi, buzilishi, kamomad va h. k) hisobiga pasayganligidan dalolat beradi. Shuningdek, tahlil jarayonida tovar zaxiralarining holati va tovar aylanuvchanligiga ham katta e’tibor qaratilishi lozim. Chunki, tovar aylanish rejasining bajarilishi, muomala xarajatlari, moliyaviy natijalari va moliyaviy ahvoli ushbu ko‘rsatkichlarga ham bog‘liq hisoblanadi. Tovar aylanmasi rejasining uzluksiz bajarilishi uchun tovar zaxiralari optimal darajada bo‘lishi lozim. Tovar zaxiralarning yetishmasligi yoki yetarli darajada bo‘lmasligi tovar aylanma hajmining o‘zgarishiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, uning kamayishiga olib keladi. Tovar zaxiralarning ortiqchaligi kapitalning 408 muzlatilishi, aylanuvchanligining sekinlashishi va daromadliligining pasayishiga ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, tovar zaxiralari har doim belgilangan reja darajasida bo‘lishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Tovar zaxiralar holatini umumiy baholash uchun tovarlar guruhining har biri va butun korxona bo‘yicha o‘rtacha yillik zaxiralar hisoblab chiqiladi va tahlil qilinadi. Ularning miqdori o‘rtacha xronologik miqdor bo‘yicha hisoblanadi. O‘rtacha tovar zaxiralarining normativdan farqi tovar aylanma hajmi va tovar aylanishi tezligining o‘zgarishi bilan bog‘liq. Tovar zaxiralari holatini o‘rganish bilan bir vaqtda tovarlar aylanishi darajasi o‘zgarishini ham o‘rganish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Chunki, tovar aylanmasi hajmining oshishi yoki kamayishi bevosita mazkur ko‘rsatkichga bog‘liq bo‘ladi. Tovarlar aylanuvchanligi deganda ularning pulga aylanish tezligi tushuniladi. Agarda tashkilotda tovarlar aylanishi tezlashgan bo‘lsa, bu undan foydalanish samaradorligi ortganligi va qo‘shimcha foyda olinganligini anglatadi. Aksincha, tovarlar aylanishi sekinlashgan bo‘lsa, bu ularning yetishmasligini va xo‘jalik faoliyatni davom ettirish uchun tashqi manbalardan foydalanib, yetishmovchilikni to‘ldirish lozimligini bildiradi. Odatda tovarlar aylanishining tahlilida quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi: - tovarlarning aylanish koeffitsiyenti; - tovarlarning aylanish davri; - tovarlar aylanmasining tovar zaxiralari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti. Mazkur ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibini quyidagi jadvalda keltirib o‘tamiz (17.7-jadval). |