R. M. Məmmədov B. M. Həmzəyev parodont xəSTƏLİKLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı–2011

99
Ümumi sistem xəstəlikləri parodontun xroniki iltihab prosesinə 
onun  hansı  fazada  olmağından  asılı  olaraq,  müxtəlif  cür  təsir 
göstərə  bilər.  Bütün  bunlara  baxmayaraq,  yekun  nəticə  həmişə 
eyni olur: sümükdəki destruksiya prosesləri kifayət qədər çoxalır, 
reperativ dəyişikliklər isə əksinə, zəifləyir və ləngimiş olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, aparılmış tədqiqatlar sistem xəstə lik-
lərinin parodont xəstəliklərində etioloji baxımdan həlledici rola 
malik olmasını birmənalı şəkildə təsdiq etməmişdir. Başqa sözlə, 
sistem xəstəlikləri parodont xəstəliklərinin bilavasitə səbəbi kimi 
yox, yardımçısı kimi ola bilər. Bundan başqa, sistem xəstəliyin ol-
duğu və olmadığı hallarda müşahidə edilən parodontitlər zamanı 
klinik cəhətdən heç bir fərq aşkar edilmir. Bu halda hər hansı bir 
əlamət və simptom tapmaq olmaz ki, bunun vasitəsilə parodont-
dakı patoloji prosesin bilavasitə ümumi sistem xəstəliklərindən 
asılı olduğunu iddia etmək mümkün olsun. Hər halda bugünkü 
ümumi  formada  tətbiq  olunan  müayinə  metodları  stomatoloqa 
belə bir imkanı verməmişdir.
Ümumi xəstəlikləri müalicə etmək məqsədilə istifadə edilən bir 
sıra dərman preparatlarının (difenin, siklosporin, kortiksteroidlər 
və s.) tətbiqi zamanı, həmin dərmanların farmakoloji təsirinə mü-
vafiq olaraq, parodontda adekvat cavab reaksiyası yaranır. Ümu-
mi iltihabəleyhinə təsir göstərən vasitələr fonunda iltihab reaksi-
yasının zəifləməsi və prosesin reaktiv formaya keçməsi müşahidə 
edilir. Digər preparatların tətbiqi zamanı isə əksinə, parodontda 
hiperergik proseslər aşkar edilir.
Ağızla nəfəsalma parodont toxumalarına iki cür neqativ təsir 
göstərir.  Əvvəla,  havanın  quruducu  təsiri  diş  ətinin  üzərindən 
keçərkən ağız suyunun müdafiə funksiyalarını zəiflədir. Sonra isə 
ağızla nəfəsalma, bakterioloji floranın ekoloji tarazlığını pozaraq, 
diş yastıqcığının yaranmasına gətirib çıxarır.
Parodont  xəstəlikləri  zamanı  güclü  hormonal  dəyişikliklərlə 
müşayiət  olunan  hamiləlik  və  menopauza  xüsusi  fizioloji  əhə-
miyyət kəsb edir.
Hamiləlik zamanı iltihabın hansı patofizioloji aspektləri möv-
cuddur? 

---

100
Bu  problemlə  bağlı  aparılmış  tədqiqatlar  müəyyən  etmişdir 
ki, hormonal fonun kəskin surətdə artması, mikroorqanizmlərin 
aktivləşməsi üçün əlverişli mühit yaradır. Prevotella intermedia-
nın  aktiv  çoxalması  müşahidə  edilir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki, 
estrogenlər bu mikroorqanizmlər üçün əlverişli qida mühiti hesab 
olunur. Progesteron və estrogenlərin təsiri nəticəsində parodontda 
qan damarlarının keçiriciliyi artır və parodontal cibin daxilində 
leykositlərin aktiv miqrasiyası başlayır.
Hamiləliyin bütün dövrü ərzində parodont toxumalarında hor-
monların çoxalması nəzərə çarpır. Bu zaman klinik olaraq hiper-
plaziya,  hiperemiya,  ödem,  qanaxma  aşkar  edilir.  Parodontal 
ciblər dərinləşir, sümükdə minimal rezorbsiya müşahidə edilir və 
dişlər birinci dərəcəli laxlamağa məruz qalır. 
Hamiləlik  zamanı  parodont  toxumalarında  şişəbənzər  törə-
mələrə də rast gəlmək mümkündür. Bəzi hallarda köpək və pre-
molyar dişlərin arasında epulis müşahidə edilir. 
Qadın  orqanizmində  estrogenlərin  çatışmazlığı  hallarında, 
parodontitlərin yaranmasına səbəb  olan çoxlu miqdarda  faktor-
lar meydana çıxır. Belə faktorlara aiddir: osteoporoz, immunite-
tin  aşağı  düşməsi,  homeostaz  və  mikrosirkulyasiya  sistemində 
dəyişiklik,  ağız  suyunun  miqdarının  azalması  və  özlülüyünün 
artması,  ümumi  somatik  və  endokrin,  habelə  psixoemosional 
sindromun fəallaşması və s. Estrogen defisiti səbəbindən yaran-
mış sistem osteoporozu diş-çənə sisteminə də yayılır və bunun 
nəticəsində alveolarası arakəsmənin hündürlüyü azalır, eyni za-
manda  sümüyün  minerallaşması  zəifləyir,  onun  rezorbsiyası 
müşahidə edilir, mikrosirkulyasiya pozulur və birləşdirici toxuma 
dəyişikliyə uğrayır.
Sübut  olunmuşdur  ki,  estrogenlər  osteoklastlardakı  lizosim 
fermentinə birbaşa təsir göstərərək, sümük toxumasındakı rezorb-
siyanın qarşısını alır. Menopauza dövründə estrogenlərin miqdarı 
azalır, ona görə də osteoklastlar aktivləşir və bunun nəticəsində 
sümük toxumasında rezorbsiya müəyyən edilir.
Parodont xəstəlikləri ilə şəkərli diabet arasındakı əlaqə çoxsay-
lı tədqiqatların aparılmasına səbəb olmuşdur. Şəkərli diabet za-

---

101
manı parodont xəstəliklərinə rastgəlmə tezliyi 51-98% təşkil edir. 
Bununla  yanaşı,  müəyyən  edilmişdir  ki,  parodontitli  xəstələrin 
təxminən  10%-də  şəkərli  diabet  aşkar  edilir.  Ona  görə  də  belə 
hallarda şəkərli diabetin ilk diaqnozu stomatoloq tərəfindən qo-
yulur. Şəkərli diabet zamanı parodont xəstəliklərinin əmələgəlmə 
mexanizmi aşağıdakı faktorlarla izah olunur: 
1.  Vaskulyar zədələnmə – angiopatiya
2.  Neytrofillərin  disfunksiyası  –  prosesin  sönük  və  xronik-
ləşməyə meyilli keçməsi
3.  Birləşdirici toxuma və əsas maddədə metabolizmin pozul-
ması
4.  Reperasiya və regenerasiya proseslərinin tormozlanması
5.  Ağız suyu və diş əti mayesində qlükozanın konsentrasiya-
sının çoxalması mikrofloranı aktivləşdirir.
Şəkərli diabet zamanı parodont xəstəliklərinin patogenezində 
angiopatiya  həlledici  rola  malikdir.  Bu  halda  damarlardakı 
dəyişikliklər aşağıdakı formada olur: damarların mənfəzi bir qay-
da olaraq bağlanır, buna baxmayaraq divarları həmişə zədələnmiş 
olur.  Diabetik  mikroangiopatiyanın  əsasında  plazmorragiya  da-
yanır. Bu dəyişikliklərin iltihab prosesilə heç bir əlaqəsi olmur.
Şəkərli diabetdə parodont toxumalarındakı damarların patolo-
giyası spesifik xarakter daşıyır. Ona görə də bəzən bu məqsədlə 
xüsusi “diabetik angiopatiya” və ya “diabetik parodontopatiya” 
terminlərindən istifadə edilir. 
Parodont toxumalarında lokal immunitetin aşağı düşməsi və 
hipoksiya  fonunda  xarici  qıcıqlandırıcıların  neqativ  təsirindən 
ağız boşluğundakı mikrofloranın aktivləşməsi müşahidə edilir. 
Qalxanvarı vəzin zədələnməsi nəticəsində ağız boşluğu se-
likli qişasında quruluq və atrofiya, çoxsaylı kariyes, epulislər və 
s. əmələ gəlir və bunların sayəsində parodontda iltihabi-destruk-
tiv patologiyalar aşkar edilir. 
Qanda müşahidə edilən koaqulopatiya və leykositar aparatın 
zədələnmələrində də parodont xəstəlikləri meydana çıxır. 
Mədə-bağırsaq  traktının  xəstəlikləri  bir  çox  hallarda  pa-
rodont  xəstəlikləri  ilə  müşayiət  olunur.  Bu  proses  parodont  to-

---