R sayfullayeva, B. Mengliyev, G. Boqiyeva, M. Q urbo no va, Z. Yunuso va, M. Abuzalova

hodisa. Mo'tadillashish lisoniy birlikning nutqiy voqelanishida yuz
beradi. Leksema va morfema ham nutqiy voqelanganda, ularning
lisonda boshqa birliklar bilan ziddiyatli munosabatini belgilaydigan
xossasi, belgisi kuchsizlanishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan 
[/] 
va 
[d] 
undoshlarining jarangli-
jarangsizlilik belgisiga ko'ra zidlanishini yorqin namoyon qiladigan
vaziyat [d] fonemasining so'z boshi va so'z o'rtasida voqelanishi.
Ziddiyatni voqelantiradigan pozitsiya kuchli va uni so'ndiradigan
nutqiy holat kuchsiz pozitsiya deyiladi.
Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha
Tasnif (arabcha «saralash», «tartibga solish») narsa va
predmetni aniq va doim iy o'ringa ega bo'lgan guruh (sinf)ga
bo'lish. Agar tasnif ilmiy asosga ega bo'lsa, u uzoq davr mobaynida
amal qiladi. Masalan, kimyoviy unsurlak tasnifi bugungi kunda ular
49

---

soni 200 dan oshib ketayotgan b o‘lsa-da, o ‘zgarmasdan amal
qilmoqda.
Tasniflash bo'lishdan barqaror tabiatliligi bilan ajralib turadi.
T o ‘g ‘ri, tasniflashda ham oddiy bo'lishda amal qiladigan barcha
tamoyillar asos b o‘lib xizmat qiladi. Y a’ni tasnifda ham bo'lishdagi
kabi:
1) tasniflangan bo'laklar hajmi tasniflanayotgan butunlik
hajmiga teng bo'lishi;
2) tasnif bir asosda amalga oshirilishi;
3) tasnif (tasniflangan) guruhlari bir-birini inkor qilishi;
4) tasnif uzluksiz bo'lishi, ya’ni unda «sakrash» bo'lmasligi
lozim .
Bu qoidalarni qisqacha sharhlaymiz.
1. 
Tasniflangan guruh hajman tasniflanuvchi butunlikka
mos kelishi. Masalan, fonem a unli va undoshga, leksemalar