R sayfullayeva, B. Mengliyev, G. Boqiyeva, M. Q urbo no va, Z. Yunuso va, M. Abuzalova

formal yo‘nalish 
ijtimoiy ehtiyoj natijasida shakllangan 
va o'z oldiga, asosan:
— om maviy savodxonlikni t a ’minlash;
— zamonaviy adabiy til me'yorlarini ishlab chiqish;
— adabiy til m e ’yorlarini ommalashtirish
kabi o 'z davri uchun o 'ta zarur masalalar yechimini maqsad 
qilib qo'ygan, tilshunoslik nazariyasi ham, ona tili ta ’limi ham 
m ana 
shunga 
xizmat 
qilar 
edi. 
Jamiyat 
oldida 
ommaviy 
savodxonlikni ta'm inlash, shevalararo farqlarni yo'qotish, adabiy 
tilni ommalashtirish, til va xalqning tarixiy yozma yodgorliklarini 
nashr etish va yoyish, ta'lim ni zamonaviy usullarda yo'lga qo'yish 
kabi 
amaliy vazifalar turgan paytda 
eng samarali va eng qulay 
lingvistik tavsif va ta ’lim yo'li m ana shu formal usuldir. Shuning 
uch u n jahonning barcha ilg'or davlatlari tilshunosligida XIX 
asrning ikkinchi yarmidan boshlab bu ilmiy yo'nalish 
keng 
ommalashdi. O'z bek tilshunosligida ham bunday yo'nalishning 
tamal toshlarini Abdurauf Fitrat, Elbek, Qayum R am azon kabilar
3

---

q o ‘ygan bo'lsalar-da, uning keng va izchil ommalashishi professor 
Ayub G 'u lo m o v nomi va faoliayati bilan bog‘liq.
XX asrning 
boshi va o'rtalarida o'z bek madaniyati va fani 
uchun juda zarur bo'lgan formal tilshunoslik t a ’siri ostida oily 
o 'q u v yurtlarining filologik yo'nalishlarida asosiy maqsad o'z bek 
adabiy tili m e ’yorlarini ommalshtirish bo'lganligi sababli o 'q u v fani 
ham shunday nomlangan. Davr, maqsad va vazifalar ta m o m a n
o'zgargan, tilshunoslik za m on talabi bilan uzviy bog'liqlikda boshqa 
talilil usullariga o'tib ketgan bo'lsa ham, o 'q u v fanining nomlanishi 
saqlanib qolmoqda.
Q o 'llan m a o'zbek formal tilshunosligi yutuqlariga tayanib, 
funksional-struktural (Praga strukturalizmi) tahlil usullarini ongli, 
izchil, 
dialektik 
tam oyillar 
bilan 
to'ldirib, 
tilga 
tafakkurni 
shakllantiruvchi 
va 
rivojlantiriruvchi, 
nutqiy m uloqotda 
son- 
sanoqsiz shakl! va ko'rinishlarda voqelanadigan, har bir voqelanish 
ko'rinishi o'ziga xos maqsad va vazifaga ega bo'lgan 
im koniyatlar
xazinasi
sifatida yondashadigan