RamiL ƏLİyev azərbaycan şİfahi xalq əDƏBİyyati
Yüklə 2,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 hissədən ibarət “Tarix” əsəri yunan-fars müharibələrinə və bu müharibələrin ətrafında baş verən hadisələrə həsr olunmuşdur. Burada qələmə alınan hadisələr dövrün tarixçilik ənənələrinə uyğun olaraq, miflə gerçək tarixi rəvayətçilik hüdudlarında yazılmışdır. Herodotun kitabında yer alan hadisələrdən biri də Əhəməni hökmdarı II Kirin e.ə 530-cu ildə Araz çayı yaxınlığında köçəri massaget tayfaları ilə döyüşdə öldürülməsi ilə bağlıdır. Belə ki, tarixdən məlum olduğu kimi, II Kir Midiyanı işğal etdikdən sonra Əhəməni fars dövlətinin əsasını qoymuş, bir neçə il ərzində Midiyanın bütün ərazisini, Babilistanı, Anadoluda Lidiya dövlətini istila etmiş, daha sonra Araz çayı yaxınlığındakı ərazilərin işğalı iddiasına düşmüşdür. Lakin bu ərazidə yaşayan massaget tayfalarının başçısı Tomris tərəfindən məğlub edilmişdir. Rəvayətdə də ən qədim Azərbaycan tayfalarının həyatı, azadlıq uğrunda mübarizələri təsvir olunur. Rəvayət qəhrəmanlıq tariximizi sübuta gətirən dəyərli nümunələrdəndir. Onun əsas qəhrəmanı qədim tayfalardan olan massagetlərin qətlə yetirilmiş şahının dul qadını Tomrisdir. Herodot yazır: “Massagetlər, deyilənə görə, çoxsaylı və cəsur bir tayfa olub. Onlar issedonlarla qarşı-qarşıya, Günəşin doğuşu istiqamətində şərqdə, Araz çayının arxasında yaşayırdılar. Bəziləri onları skif tayfalarından sayır. Massagetlərin şahı ölmüş, tayfanın başına onun dul qadını Tomris keçmişdi” (38). Yazılı qaynaqlara görə, sak-massaget tayfaları Orta Asiyada və Şimali Azərbaycan ərazisində yaşamışlar. Mahiyyət etibarilə bu rəvayət “Astiaq” rəvayətinin davamıdır. Rəvayətə görə, Kir Azərbaycan torpaqlarını işğal etmək üçün hiylə işlədərək Tomrisə evlilik təklif edir. Tomris rədd cavabı verir. Belə olduqda Kir hiyləgərliklə öz istəyinə nail ola bilmədiyini görüb, 130 massagetlər üzərinə açıq hücuma keçir. Araz çayından keçmək üçün Kirin gəmilərdən körpü düzəltmək və həmin gəmilərin üzərində qüllələr qurmaq haqqında əmr verdiyini görən Tomris ona belə müraciət edir: “Ey Əhəməni hökmdarı! Öz niyyətindən geri çəkil. Axı sən irəlicədən bilə bilməzsən ki, bu körpülərin qurulması sənə xeyirdir, yoxsa ziyan? Bu işin başını burax, get öz ölkəndə şahlıq elə və bizim öz ölkəmizdə hökmranlıq etməmizə paxıllıq etmə. Ancaq sən əlbət ki, bu məsləhətə qulaq asmayacaqsan və öz bildiyin kimi hərəkət edəcək, aramızdakı sülhü pozacaqsan. Əgər sən massagetlərin üzərinə hücuma keçməyi belə çox istəyirsənsə, körpü qurulmasını dayandır. Rahatca ölkəmizə gir, biz qoşunlarımızı çaydan üç günlük məsafəyə geri çəkərik. Yox, əgər sən bizi öz torpağına buraxmaq istəyirsənsə, işini davam elətdir”. Bu müraciətdən sonra Kir fars əyanlarını çağırtdırıb, onlardan məsləhət istəyir. Hamı bir ağızdan məsləhət görür ki, Tomrisin qoşununu burada gözləmək daha məqsədəuyğundur. Müşavirədə iştirak edən midiyalı Krez isə bu qərarın əleyhinə çıxır: “Mənə elə gəlir ki, biz gərək çayı keçərək, ölkənin içərilərinə doğru irəliləyək. Onlar geri çəkildikcə biz irəliləyək. Mən bilən fars həyat tərzinin gözəllikləri və bizim aldığımız böyük həzz və ləzzətlər massagetlərə məlum deyil. Buna görə də mən düşünürəm ki, biz gərək öz düşərgəmizdə onlar üçün qonaqlıq düzəldək, çoxlu qoyun kəsək, masaların üstünə şərab və cürbəcür yeməklər düzək. Bütün bunlardan sonra az miqdarda qoşunu orda saxlayıb, qalanları ilə çaya tərəf geri çəkilək. Əgər mən öz düşüncəmdə yanılmıramsa, düşmən bu tələyə düşərək, özünü nemətlərimizin üstünə atacaq və bizim hünərlər göstərməmiz üçün şərait yaranacaqdır” (38). Kir Krezin təklifinə tərəfdar çıxır. Tomrisə xəbər göndərir ki, biz sənin ölkənə keçmək istəyirik, geri çəkil. 131 Tomris sözünə əməl edərək qoşununu geri çəkir. Kir Krezin planı üzrə hərəkət edir və gözlədikləri kimi uğurla nəticələnir. Əvvəlcə farsların zəif ordusu üzərində qələbə çalan massagetlər Krezin dediyi kimi qələbəni qeyd etməyi də yaddan çıxarmırlar. Yeyib-içdikdən sonra onları yuxu tutur. Beləliklə, onlar yuxuda ikən farsların hücumuna məruz qalır, bir çoxları isə əsir düşürlər. Massagetlərin sərkərdəsi, Tomrisin oğlu Sparqapis də əsir düşənlərin içərisində idi. Şərabın dumanı başından çəkilən kimi hansı vəziyyətə düşdüyünü anlayan Sparqapis Kirdən əllərini açdırmasını xahiş edir. Əlləri açılan kimi şahzadə özünü öldürür. Bu rəvayətdə və ya tarixi hadisədə Tomrisin Kirə yalnız öz vətənini, elini sevən hökmdar kimi deyil, həm də bir ana kimi tələbli, hökmlü müraciəti oxucuda rəğbət hissi oyadır: “Qandan doymayan acgöz Kir, üzüm suyunun köməyi ilə qalib gəlməyinə öyünmə, özünüz üzüm suyu içirsiniz, qudurursunuz, qarnınız çaxırla dolduqca daha da boşboğaz olursunuz. Özünün çox hiyləgər olmağına və oğlumu belə bir vasitə ilə ələ keçirməyinə öyünmə, onu döyüş və hərbi şücaətlə ələ keçirməmişsən. İndi mənə qulaq as, çünki dediklərim sənin xeyrinədir: oğlumu özümə qaytar və qoşunun üçüncü hissəsi ilə etdiyin bu cür həyasız rəftarının cəzasını almadan bizim ölkədən çıxıb get, əgər dediyimi etməsən, Günəşə, massagetlər hökmdarına and olsun ki, nə qədər doymaz olsan da, mən səni qanla doyduracağam” (62, s.35). Bu ifadələrlə o, xalqımızın nəinki kişi, hətta qadın qəhrəmanlarının ümumiləşdirilmiş obrazını vermiş olur. Tomris ideal hökmdar olmaqla yanaşı, həssas qəlbə malik bir anadır. O, Kirin məsləhətə qulaq asmadığını bilən kimi öz qoşunu ilə farsların üzərinə hücuma keşir, onları məğlub etdikdən sonra Kirdən amansız qisasını Yüklə 2,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|