Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uinston Çörçill
342 Bütün bunlar ondan xəbər verir ki, xəritəşünaslıq sənəti elmin ən qədim sahələrindən biri sayılır və mövcud olan tariximizdən təxminən 15000 il bundan əvvəl, dünya- miqyaslı dəqiq xəritələrin tərtibi ilə məşğul olan peşəkar mütəxəssislər fəaliyyət göstərmişdilər. Sonrakı dövrlərdə həmin xəritələr Yer kürəsinin yeni-yeni yaranmağa başla- yan sivilizasiya mərkəzlərində özünə yer tapmağa başlayır. Elm ən qədim dövrlərə nəzər salmağa imkan yaradır. Uinston Çörçill
Qədim xəritələr kritlilərin və finikiyalıların vasitəsilə İsgəndəriyyənin məşhur kitabxanasında özünə yer tapmış- dır. Piri Rəis isə həmin xəritələrə dair öz izahatında göstərmişdi ki, o, bilavasitə Makedoniyalı İsgəndərin dövründə tərtib olunmuş iyirmiyə yaxın xəritədən istifadə etmişdir. Əlbəttə, bu məsələyə dair mənim öz fikrim var.
343 Antik dövrdən qabaq dünyanın qədim sivilizasiysı mərkəz- lərindən biri qədim Babilistan idi. Ən istedadlı sənətkarlar, tanınmış alimlər və aqil insanlar demək olar ki, elə oraya toplaşmışdılar. Bizə məlum olmayan sivilizasiya zamanı Antarktidanın və Yer kürəsinin başqa hissələrinin tərtib edilmiş xəritələri naməlum adamların vasitəsilə, naməlum yollarla çox güman ki, gəlib Babilistana çıxmışdır. Sonrakı dövrdə Makedoniyalı İsgəndər dünyanı fəth etmək üçün, özünün izdihamlı yürüşünə başlayır və b.e. ə. IV əsrin əvvəlində yaratdığı imperiyanın mərkəzini qədim Babilistanı elan edir. Dünyanın fatehi b.e.əvvəl 332-ci ildə Misirdə İsgəndəriyyə şəhərinin əsasını qoyur və həmin şəhər qısa bir dövrdə Antik dövrün elm və mədəniyyət mərkəzlərin- dən birinə çevrilir. Elə təxminən həmin dövrdə Babilis- tanda saxlanılan qədim xəritələr yavaş-yavaş İsgəndəriy- yənin məşhur kitabxanasına köçürülməyə başlanır. Məhz buna görə də admiral Piri Rəis həmin tarixi sənədləri, İsgəndərin dövründə tərtib edilən xəritələr kimi adlandırır. İsgəndərin dövründəki səlnaməçilərdən biri Vitruvi yazır: ”çar İsgəndər Nil çayının mənsəbinə çatanda onun gözü qarşısında Faros adası yaxınlığında, Aralıq dənizi ilə Mariut gölü arasında, balıqçı qəsəbəsi olan Rakotis yaxınlığında əsl liman canlanır. Ətrafda bərəkətli Misir
344 taxılı bitir. Nil çayının yaxınlıqda olması, burada əlverişli ticarət limanının salınması imkan yaradırdı. İsgəndər, onu səfərdə müşaiyət edən arxitektor Deynokrata tapşırıq verir ki, həmin yerdə bir şəhər salsın”. Deynokrat həqiqətən də qısa müddətə həmin yerdə böyük bir şəhərin əsasını qoyur və həmin tapşırıqdan düz on il sonra İsgəndərin qızıl sarkofaqı bu şəhərə gətirilir. Həmin dövr üçün şəhərin cavan olmasına baxmayaraq, İsgəndəriyyə Antik dünyaynın elm və mədəniyyət mərkə- zinə çevrilir. Aralıq dənizi hövzəsinin bütün məlum şəhərlərindən oraya tanınmış alım və filosoflar axışıb gəlir- di. Şəhər şübhəsiz halda özünün, heç bir yerdə tayı-bəra- bəri olmayan kitabxanası və Musseyon kimi tanınan ilahi- lər Məbədi, Elmlər Akademiyası ilə öyünə bilərdi. 1
Musseyondakı alimlər İsgəndəriyyə kitabxanasındakı əlyazmalarla məşğul olur və yazdıqları əsərlərin bir neçə nüsxəsini orada saxlayırdılar. Tusinin Marağada yaratdığı rəsədxana və onun nəzdində olan kitabxana ilə, Musseyon arasındakı oxşar cəhətlər çoxdur. Bu məsələyə toxunmaq çox vacib olardı. Musseyonun ən böyük yüksəlişi III Ptolemey Everqetin dövründə baş vermişdir. Müasirləri onu, hətta incəsənətlə həddindən artıq yüksək dərəcədə maraqlanan bir adam kimi
1
345 Musikotatos adlandırırdılar. Onun iki şeyə böyük həvəsi vardı: fillər ovuna çıxmaq və əlyazmaların kolleksiyası ilə məşğul olmaq. III Ptolemey Musseyon və öz şəxsi kitab- xanası üçün, azacıq dəyəri olan, yunan dilində yazılmış bütün əsərləri əldə etməyi qərara alır. O, çox hallarda orijinal şəkildə olan əlyazmalara pul verməyə xəsislik etməmişdi, hətta Eshilin, Sofoklun, Evripidin müəllif məqalələrini, Afinalılara yalan vədlər verməklə əldə etmiş və kolleksiyasına daxil etmişdi... Beləliklə, Ptolemey hakimiyyəti dövründə Musseyona 200000-nə yaxın əlyaz- ma bağlaması yığılır və bu işi onun varisləri davam etdirmişdilər. Attalidlərin məşhur Perqam kitabxanası İsgəndəriyyəyə gətiriləndən sonra Musseyondakı əlyazmalar xeyli artır və Sezar Misirə gələnə qədər oradakı bağlamaların sayı 700000-nə çatır. Belə fikir söyləyirlər ki, bu işdə Misirin çariçası Kleopatranın sevgilisi Roma sərkərdəsi Mark Antoni mühüm rol oynamışdı. Əlbəttə, onların içrisində yüzlərlə, hətta minlərlə əlyazmaların surətləri vardı və onların sayəsində oradakı əsərlərin bir çoxu dünyanın əksər şəhərlərinə yayılır... Demetr Falerlidən sonra şair Kallimax Musseyonun rəhbəri olur. O, nəinki dahi şair, həm də alim idi. Kallimax orada tarixi-mədəniyyət ensiklopediyasını xatırladan 120
Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|