Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Dənizlər barəsində əsas prinsiplərin yekun toplusu” (1462)
- “Dənizlər kitabı” («Китаб-и-бахрие»)
346 cildlik “İsgəndəriyyə kitabxanasının kataloqu”nu yarat- mışdı. 1 Lakin bütün bunlara baxmayaraq Musseyon kitab- xanasının taleyi çox açınacaqlı olur. B.e. əvvəl 48-ci ildə Misirin çariçası Kleopatra əlyaz- maları qorumaqdan ötrü, münasib bina sayılan Serapis məbədinə köçürür. Roma konsulu Qay Yuli Sezar İsgəndəriyyəyə gələndə şəhərdə qalxan qiyamdan müdafiə olunmaq üçün, əlyazmaların müəyyən bir hissəsini limanda yandırmaq əmrini verir. Marta Qumilyovsakaya qeyd edir ki, Serapis məbədində saxlanılan əlyazmaların yandırıl- masının əsas günahkarları İsgəndəriyyəni tutan xristian- fanatikləri sayılırlar. Onlar dinsiz kafirlərə nifrət bəsləyir- dilər, ona görə də kafirlərə məxsus olan bütün mədəniyyət abidələrini yandırırdılar. Sonradan həmin kitabxana xəlifə Ömərin qoşunu, daha sonra isə səlibçilər tərəfindən məhv edilir. Bir sözlə, əsrlər boyu yığılan qiymətli bilik mənbələri- nin böyük bir hissəsi orada məhv olur. Lakin müəyyən bir hissəsi ölkədən kənara çıxarılır. Hələ eramızdan bir neçə yüz il əvvəl Afrikanın sahil- boyunda ekspedisiyalar təşkil olunmuş və şübhə yox ki, uğurlu səyahətlər əldə olan xəritələrin sayəsində baş verir-
1 Н. А. Ионина, автор-составитель. Сто великих чудес света. Москва, «Вече», 2000. стр. 146,148
347 di. Misirdə, Levantda və Ərəbistan yarımadası sahillərində yaşayan dənizçilər dövrlərinin ən mahir ustadları sayılırdı- lar. Müəyyən etmək olar ki, həmin dövrün xəritələri az qismdə olsa da, gəlib antik dövrün kitabxanalarının rəf- lərində özlərinə yer tutmuş və alimlər də həmin material- lardan özlərinin elmi əsərlərində istifadə etmişdilər. Ərəblər Hind okeanı akvatoriyasında, finikiyalılar isə Atlantik okeanının şərq sahillərində istədikləri mənzilə gedib çıxa bilirdilər. İslam dünyasında movcud olan, xüsusən də ərəblərin tərtib etdikləri “cəfriyə” – xəritə və portulanların sayı çoxsaylı idi və Piri Rəis onların əksəriyyətinin öyrənilməsi ilə məşğul idi. Maraqlıdır ki, portuqallar Atlantikada Afrikanın cənub sahillərinə doğru üzdükdə məhz ərəblərdən, xüsusən də tanınmış dənizçi, peşəkar naviqator Əhməd ibn Məciddən istifadə etmişdilər. O, Bartolomeu Diaşla Afrikanın cənub nöqtəsinə, Vasko da Qama ilə birlikdə (şturman kimi) Hindistana üzmüşdü. Məlumdur ki, Əhməd ibn Məcid nəsildən-nəsilə ötürülən peşəkar dənizçilik sənətinə yiyələnmiş və bu sahəyə aid olan sənədlərin köməyi ilə həmin sənəti həm nəzəri, həm də praktik cəhətcə mənimsəmişdi. O, bu bilgilərini 40-a yaxın elmi işdə və iki kitabda – “Dənizlər barəsində əsas
348
etdirmişdi. Dənizçilikdə lazım olan həmin vəsaitlər Piri Rəisin daim istifadə etdiyi ədəbiyyatlar idi. Ona görə ki, həmin əsərlər bir neçə ölkələrdə dənizçilər arasında kifayət qədər yayılmışdı. Məlumatlarını genişləndirmək üçün Piri Rəis, M. Polodan sonra Çinlə bağlı olan “Hatainamə” əsərinin bəzi hissələri ilə tanış olur. Çin imperatoru Çju Xouçjao taxta əyləşən zaman, Osmanlı səyyahı Əli Əkbər Hatai 1505-1506-cı illərdə həmin ölkədə olmuş və adı çəkilən kitabı fars dilində 1520-ci ildə İstanbulda nəşr etdirir. Paralel olaraq türk admiralı erkən orta əsrlərdə fəaliyyət göstərmiş Avropanın ən tanınmış coğrafiya, astronomiya alimlərinin, o cümlədən də, Toskanellinin elmi işləri ilə tanışlığı vardı. Bu ondan xəbər verir ki, Piri Rəis geniş dünyagörüşünə malik olan bir dənizçi idi və coğrafiya- şünaslıqla, xəritəşünaslıq sahəsində heç bir alimdən geri qalmırdı. Məlumdur ki, Piri Rəis Misirin baş admiralı vəzifəsinə kimi yüksəlmiş və böyük səlahiyyətlərin sahibi sayılırdı. Onun Aralıq dənizində, xüsusən də mərkəzdən tutmuş şərq sahillərinə kimi hökmranlıq etməsi, bir çox marşrutların nəzarət altında saxlanmasına gətirib çıxarmışdı. Fransadan və İspaniyadan Appenin yarımadasında yerləşən krallıqlara
349 və Yunan şəhərlərinə, Venetsiyadan, Genuyadan və Nea- poldan həm Fransaya, İspaniyaya, həm də Yunan şəhərlə- rinə gedən gəmilər nəzarət altında olduğundan, əksər hallarda Piri Rəisin donanmasının hücumlarına məruz qalırdı. Bundan əlavə onun tabeliyində olan bir çox casus- lar Aralıq dənizi akvatoriyasında, o cümlədən, Atlantik okeanı sahillərində yerləşən Portuqaliya, İspaniya, Fransa, Niderland və İngiltərənin limanlarında məxfi fəaliyyət göstərərək, oradan uzaq sahillərə yola düşən ekspedisiyalar barəsində mühüm məlumatlar əldə edir və həmin material- ları Piri Rəisə göndərirdilər. Bir sözlə, Avropa krallıqlarına məxsus olan bir çox məxfi materiallar admiralın ixtiyarın- da olurdu. Məhz həmin materialların sayısində Piri Rəis dənizçilik və gəmiçilik sahəsində mühüm rol oynayan
ərsəyə gətirir. Ən çox Piri Rəisi maraqlandıran mühüm çoğrafi obyekt- lərin, xüsusən də naməlum sahil zolaqların konturları çəki- lən xəritələr idi ki, onların sayəsində o, gələcək planlarını qururdu. Məhz bu səbəbdən o, zamanında ən təcrübəli və bacarıqlı donanma başçısı sayılırdı. Misir Osmanlı Türkiyəsinin müstəmləkəsi olduğundan orada saxlanılan bir çox tarixi sənədlər İstanbula aparıl- mışdı. Tarixi sənədlərlə və ən əsas konturlarından, koordi- Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|