Ramiz Dəniz
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
513 qoruyub saxlaya bilmişdilər, hətta uğurlu hərbi əməliyyatlar keçirməklə ispan konkistadorlarını vurub öz ölkələrindən çıxarmışdılar. Hələ ispanlar Amerika qitəsinə ayaq basmamış İnk imperiyasının məğlubedilməz ordusu Araukaniyanı işğal etmək üçün bir necə dəfə səy göstərmişdir, lakin yerli hindular tərəfindən kəskin müqavimətə rast gələrək, geri çəkilməyə məcbur olmuşlar. İnk imperiyasını işğal edən konkistadorlar araukanların inadkarılğı, döyüşkənliyi və yenilməzliyi haqqında qısaca olsa da məlumatlandırıl- mışdılar, lakin bütün bunlara baxmayaraq ispanlar Arau- kaniyanı işğal etməyi qərara aldılır. Araukanların ölkəsinə ilk ekspedisiyanı Diyeqo Almarqo (böyük) təşkil edir. Həmin dövr üçün onun ixtiyarında böyük bir qüvvə olur: 570 ispan və 15 min hindu. 1535-ci ilin iyulunda Almaqro Kusko şəhərini tərk edir və 1536-cı ilin mart ayında indiki Çilinin ərazisinə daxil olur. Dörd min metr yüksəklikdə yerləşən dağ aşırımlarından, şaxtalı havalar-dakı keçid, konkistador ekspedisiyalarının ən böyük “müvəffəqiyyət- lərindən” biri sayılır. Lakin həmin “müvəffəqiyyət” ispan- lar üçün, 11 min hindunun qarlı çovğunda həlak olmaları hesabına gəlmişdi. Yolda ekspedisiyanın bütün atları məhv olmuşdu.
514 Qət edilən çayların birinin sahilində, bir necə yüz nəfərdən ibarət olan araukan döyüşçülərinin üzərinə hücum çəkir. Araukanlar bir necə dəfə özlərindən çox olan qoşunun üzərinə hücuma keçmiş və düşmənə xeyli təlafat vermişdi. Amerika qitəsində, 45 il hakimlik edən konkista- dorlar buna bənzər hadisə ilə rastlaşmamışdılar. Həmin ölkədə qızıl olmadığından, yerli əhalinin mədə- niyyət inkişafının Peruda yaşayan hindulardan aşağı olması, lakin döyüşkənliyinə və mərdliyinə görə heç bir hindu tayfasına oxşamaması, ispanları geri qayıtmağa məcbur etmişdi. Lakin buna baxmayaraq, Fransisko Pisarronun əmri ilə Kuskodan, Pedro Valdiviya adlı bir zabit, “Çili ölkəsini işğal etmək üçün, cənub istiqamətinə yola düşür. Müharibəyə hərtərəfli hazırlaşan araukanlar sərhədə yaxın olan kəndlərdən mülki əhalini çıxardır, ərzaq ehtiyatını isə əlçatmaz yerlərdə gizlədirlər. Valdiviyanın dəstəsi, Belalka- sardan nümunə götürərək, həmin yürüşə “toxunulmaz ehtiyat” sayılan çoxlu donuz götürürlər. Çilidə salınan ilkin “avropalı” şəhəri ekspedisiyanın rəisi İspaniyada anadan olduğu şəhərin adını qoyur - La-Serena. Rastlaşdığı ən böyük çaya öz adını verir Valdiviya. Çayın sahilində saldırdığı Santyaqo-del-Nuevo-Ekstremo şəhərini Çilinin paytaxtı elan edir. Araukanlar əvvəlki kimi Santyaqo
515 şəhərindən cənubda, Bio-Bio çayından aşağıda yaşayırdılar. Valdiviya çətinliklə də olsa, inadkar hinduların hücumlarını dəf edə bilir. Hərbi əməliyyatlar zamanı o, əsir alınmış hindu kasiklərini öldürməyərək, müvəqqəti olaraq girov kimi saxlamağı qərara alır. Bir dəfə Valdiviya, işçi qüvvəsi əldə etməkdən ötrü cənuba yola düşür. O, inanırdı ki, Valdiviya çayında çoxlu qızıl var və qızılların çaydan çıxarılmasında bilavasitə hindu işçilərindən istifadə etmək istəyirdi. Lakin 1541-ci ilin sentyabrın 11-də sübh tezdən araukanlar kasik Miçimalonkonun başçılığı altında, gözlənilmədən Santya- qoya yaxınlaşırlar və tərəddüd etmədən böyük olmayan ispan qarnizonunun üzərinə hücum edirlər. İspanların təmamilə darmadağın edilməsinə az qalmış, Valdiviyanın sevgilisi İnyes Suares əmr edir ki, əsir alınmış hindu kasiklərinin hamısı bir nəfər kimi edam edilsinlər və onların başları qarnizon divarlarından aşağı, hücum edən araukanların ayaqları altına atılsın. İnyesin qanlı silahı öz bəhrəsini verdi: Bu işdə pis əlamətin olduğuna inanan, Amerika qitəsinin ən məğrur hindu tayfası geri çəkilməli olur, lakin onlar həmin döyüşdə ispanların xeyli canlı qüvvəsini məhv edirlər. Vəziyyətin belə gərgin xarakter aldığını görən Valdiviya özünün ən etibarlı köməkçisi olan
516 Monroyu altı əsgərlə birlikdə kömək almaq üçün Peruya göndərir. İki il keçir, lakin Perudan heç bir kömək gəlmir. Maraqlı idi, Valdiviyanın ən etibarlı zabitinin yolda başına nə gəlmişdi? İş ondadır ki, Monroy Çilinin şimalına çatanda onların üzərinə yerli hindu tayfası hücuma edir. Döyüş vaxtı dörd ispan həlak olur, Monroy və onun bir silahdaşı düşmənə əsir düşür. Onlar işğalçı kimi edam edilməliydilər. Lakin Monroy yerli hindu kasikinin arvadı- nın xoşuna gəldiyindən, qadın onun müdafiəsinə qalxaraq hər ikisini ölümün pəncəsindən qurtarır. Həmin kopiap hinduların başçısı əsirlərdən at çapmağı öyrənir. Belə bir məşqlərin birində əsirlər kasiki yaralayaraq özləri at belində şimal istiqamətində təhlükəli ərazini tərk edirlər. Yolda heç bir hadisə baş vermədən onlar gedib Kuskoya çıxırlar. Perunun yeni hökmdarı Vaska de Kastro onları mehribancasına qarşılayır və kömək göstərilməsinə söz verir. İki ildən sonra Monroy 160 süvari ilə quru yolla, eyni vaxtda isə 200 əsgər iki karavellada Valparaisoya yollanır. Beləliklə, Valdiviya yeni müstəmləkəni yaratmağa baş- ladı. İlkin vaxtlar o, cənubda yaşayan araukanları narahat etmək fikrində deyildi. Araukan müharibəsinin “əsl tarixi” 1549-cu ildə başla- yır. Valdiviya həmin il Limadan yeni instruksiya ilə qayı- dır. Əvvəlcə o, düşmən üzərində müəyyən müvəffəqiyyət-
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|