Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən

 

 

664 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

dövlətlərin hərbi kontingentlərinin müvəqqəti yerləşdirilmə-

si üçün özlərinin yerüstü infrastrukturunu təqdim etmişdir. 

ŞƏT-in üzvü olan dövlətlər  Əfqanıstanda antiterror əməliy-

yatının fəal hərbi fazasının başa çatmasını nəzərə alaraq, bu-

nu zəruri hesab edirlər ki, antiterror koalisiyasının müvafiq 

iştirakçıları adları  çəkilən infrastruktur obyektlərindən mü-

vəqqəti istifadənin və ŞƏT-in üzvü olan ölkələrin ərazisində 

hərbi kontingentlər olmasının son müddətlərini müəyyən 

etsinlər”. (Şanxay  Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvü olan ölkə-

lərin liderlərinin sammitinin Bəyannaməsi, iyul 2005-ci il). 

Türkiyənin Aİ-yə daxil olması üçün “qapıların bağlana” 

biləcəyini nəzərə alaraq, onun ŞƏT-in üzvü olması perspek-

tivi və bunun nəticəsi kimi Aİ-yə müqabil olaraq Avrasiya 

konsepsiyasının güclənməsi aktuallaşacaqdır. Bu baxımdan, 

görkəmli Amerika politoloqu Z.Bjezinskinin aşağıdakı söz-

ləri çox əhəmiyyətlidir: “Avropa və Asiya libasları geyinən 

antiamerika reaksiyası yaranması ehtimalını tam şəkildə 

istisna etmək olmaz. Əgər panavropa və panasiya hərəkatları 

Amerikanı ümumi təhlükə hesab edənlərin hamısını öz bay-

raqları altına toplasalar, bu ehtimal gerçəkləşə bilər. Bu halda 

antiamerikanizm şüurlu surətdə regional millətçilik formasın-

da özünü göstərəcək, bu qüvvələri birləşdirən platforma isə 

Avrasiyanın Qərb və Şərq ucqarlarında Amerikanın iştirakını 

azaltmaq və ya Amerikanı oradan tamamilə sıxışdırıb çıxar-

maq cəhdləri olacaqdır”

1

. 

Bu cür geosiyasi ayrılma labüd olaraq ona gətirib çıxara-

caq ki, sivilizasiyanın istiqamətindən asılı olmayaraq, yeni 

geostrateji ittifaqlar yaranacaqdır, bu ittifaqların məqsədi qə-

rarlaşmış mondializmə, daha dəqiq desək, imperializmə 

                                                 

1

  З.Бжезинский.  Выбор:  мировое  господство  или  глобальное  ли-

дерство. М., 2004, стр.168. 

---

 

 

665

4‐cü fəsil 

 

Milli 

demokratik 

tranzitin 

dilemmaları 

alternativ yaradılmasında özünü göstərəcəkdir. Çünki impe-

rializm dedikdə, “elə bir proses başa düşülməlidir ki, onun 

köməyi ilə bir millət özünün varlanması naminə, dominantlıq 

edən siyasi-iqtisadi mənafelər naminə başqa xalqın torpağını, 

əməyini, xammalını, bazarlarını qəsb edir”

1

.  

Artıq qeyd etdiyimiz kimi, qloballaşma “qızıl milyard” 

ilə Yer kürəsi  əhalisinin qalan hissəsi arasında davamlı 

qeyri-bərabərlik yaratmışdır. Buna əyani misal: “Şimali 

Amerika və Avropa korporasiyaları Asiya, Afrika və Latın 

Amerikasının məlum faydalı qazıntılarının dörddə üçündən 

çoxuna nəzarət edir. Lakin təbii ehtiyatlar hərisliyi kapita-

lizmin xarici ekspansiyasının yeganə  səbəbi deyildir. Bun-

dan  əlavə, istehsal xərclərinin azaldılması  və ucuz işçi 

qüvvəsi təklifinin çox olduğu ölkələrə investisiya qoyul-

ması yolu ilə mənfəəti maksimum artırmaq lazımdır. ABŞ-

ın hüdudlarından kənarda korporasiyaların sərmayələri 

1985-1990-cı illərdə 84 faizə çatmışdır, özü də sərmayənin 

ən çox artımı ucuz işçi qüvvəsinə malik olan Cənubi 

Koreya, Tayvan, İspaniya və Sinqapur kimi ölkələrdə 

müşahidə edilmişdir... Əmək haqqı səviyyəsinin aşağı, ver-

gilərin az olması, həmkarlar ittifaqlarının zəifliyi ucbatın-

dan, eləcə də əməyin mühafizəsi və ekologiyanın qorunma-

sı sistemləri olmadığına görə, işçilərə güzəştlər tətbiq edil-

məməsi nəticəsində “üçüncü dünya” ölkələrində Amerika 

korporasiyalarının mənfəəti inkişaf etmiş ölkələrdəkindən 

50 faiz yüksəkdir”

2

. Buna görə də aydındır ki, maliyyə ne-

mətlərinin qeyri-bərabər bölgü prosesləri labüd olaraq yeni 

geosiyasi ittifaqların yaranmasına doğru aparır. Bu itti-

faqların strateji məqsədi “üçüncü dünya” ölkələrinin təbii 

                                                 

1

 Майкл  Паренти.  Истинные  цели  американского  империализма. 

М., 2006, стр.12. 

2

 Yenə orada, səh.15. 

---

 

 

666 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

ehtiyatları üzərində nəzarəti ələ keçirmək və enerji ehtiyat-

larının yeni mənbələrini axtarmaqdır.  

Ümumdünya inteqrasiyası dövlətlər arasında qarşılıqlı 

münasibətlərin yeni formalarını yaratmışdır, lakin qlobal-

laşma proseslərinin dərinləşməsi və bəzi ölkələrə zorla qəbul 

etdirilən sərt fiskal qənaət proqramları daxili siyasətin həyata 

keçirilməsinə  təzyiq göstərməyə başlamışdır. Bu cür qlobal 

dəyişikliklərə hazır olmayan inkişaf etməkdə olan iqtisadiy-

yatlar öz siyasi və iqtisadi sistemlərini qərbli sərmayədarların 

istədiyi kimi transformasiya etməyə başlamış, bu isə “üçüncü 

dünya” ölkələrində ciddi dəyişikliklərə  səbəb olmuşdur. 

C.Stiqlitsin təbirincə desək, “inkişaf etməkdə olan kiçik 

ölkələr balaca gəmilərə oxşayır. Beynəlxalq Valyuta Fon-

dunun tətbiq etdiyi nümunə əsasında kapital bazarının sürətlə 

liberallaşdırılması ona oxşayırdı ki, bu balaca gəmilərin 

dəlmə-deşik gövdələrini yamamamış; kapitanlar hazırlıq 

keçməmiş; xilasetmə jiletləri ilə  təchiz edilməmiş onları 

fırtınalı  dənizdə  səyahətə göndərsinlər. Hətta  ən  əlverişli 

şəraitdə belə, bu cür gəmilərin güclü dalğanın zərbəsi nəticə-

sində çevrilməsi ehtimalı yüksəkdir”

1

. 

Yuxarıda deyilənləri yekunlaşdıraraq qeyd edək ki, 

qlobal transformasiyaların mürəkkəb  şəraiti transformasiya 

etməkdə olan iqtisadiyyatların dövlət inkişafının siyasi, iqti-

sadi və sosiomədəni mühitinə təsir göstərir. Eyni zamanda, 

tranzitar cəmiyyətlərin səmərəli inkişafdan kənarda qalmaq 

riski çox böyükdür, onlar hər bir reseptləri bütün bəlaların 

çarəsi kimi qəbul edir və öz sistemlərini yenidən qurmağa 

başlayır. Qeyri-qərb məkanları  qərbləşmə problemi ilə üz-

ləşdikləri bir vaxtda qərb cəmiyyətləri qarşısında onların öz 

                                                 

1

 Дж.Стиглиц. Глобализация: тревожные тенденции, стр.36. 

---