Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
667 4‐cü fəsil
Milli demokratik tranzitin dilemmaları sosiomədəni məkanında yabançı cəhətin güclənməsi məsələsi qarşıya çıxır. Lakin belə bir sual doğur: biz bu cür sentensiyaları müsbət cəhət hesab etməliyikmi, axı, qlobal inteqrasiya dövründə mədəniyyətlərin hər hansı şəkildə birləşməsi və sonradan onların bir-birini qarşılıqlı surətdə zənginləşdirməsi sülhün və sabitliyin bərqərar olmasına imkan yaradan müsbət amil hesab edilə bilər, yoxsa, hər halda, bu cür meyilləri təhdid kimi qəbul etməli və onlara hər vasitə ilə müqavimət göstərməliyik? Tarix, demək olar, həmişə sübut etmişdir ki, mədəniyyətlərin birləşməsi labüd surətdə onlardan birinin dominantlıq etməyə çalışmasına və digərinin tabe olmaqdan imtina etməsinə gətirib çıxarır. Nəticədə mədəniyyətlərin toqquşması işğalçılıq müharibə- lərinə səbəb olmuşdur. İslam dünyasına qarşı səlib yürüşləri buna əyani misaldır. Hegel yazırdı ki, “islam artıq çoxdan ümumdünya tarix səhnəsindən çıxmış və Şərqin sakit və hərəkətsiz mühitinə qayıtmışdır” 1 . Lakin son onilliyin siyasi və sosial hadisələri göstərir ki, islam aləmi yeni dünya nizamının formalaşma- sının mühüm aspekti olaraq qalır. Müasir dünyada ən sərt qarşıdurma məhz əhalisinin əksəriyyəti müsəlmanlar olan ölkələrdə baş verir. Qərbdə yetişdirilmiş demokratik modelin tətbiq edilməsindən, başqa sözlə desək, Qərbə xas olan həyat formasının və tərzinin ixrac edilməsindən ibarət olan mühari- bənin mahiyyəti isə XXI əsrdə qarşıdurmaya Qərb ilə Şərq arasında müharibə xarakteri verir. Tariq Əlinin sözləri ilə desək, “tarixi yenidən yazmaqdan daha çox, onun mövcud olmasını inkar edirlər” 2 . Nəticədə “cəzasızlıq təkəbbürə; tə- kəbbür nifrətə, nifrət isə bu müstəbid dövləti devirmək üçün
1 Лекции по истории философии. СПб, 1993, стр.377. 2 T.Əli, səh.27.
668 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
şiddətli arzuya səbəb olur” 1 . 2001-ci ilin sentyabr hadisələri ilə başlanan, sonradan genişlənərək, İraqda və Əfqanıstanda “demokratiya qurmaq cəhdlərinə çevrilmiş Qərb ilə Şərqin toqquşması böyük mütəfəkkirin təqribən 400 il bundan əvvəl dediyi sözlərin əyani illüstrasiyasıdır. Hazırda islam dünyası zəngin maliyyə mənbələrinə və təbii ehtiyatlara malik olan bir məkandır və bu, onu regional siyasətin nüfuzlu aktoruna çevirir. Lakin dünya miqyasında islam aləmi geosiyasi mənafelər üzrə birləşmiş bir məkan kimi çıxış etmir. Eyni zamanda, malik olduğu sanballı ma- liyyə imkanlarına və resurslara baxmayaraq, islam dünyası hələ də iqtisadi çətinliklər çəkir və Qərbin nəzərində “üçüncü dünya” dərəcəsində qalır. Hərçənd, zəngin təbii və insan ehtiyatlarına, faydalı qazıntılara malik olan BƏƏ-ni və Səudiyyə Ərəbistanını, Malayziyanı və Hindistanı “inki- şaf etməkdə olan” ölkələr sırasına aid etmək çətindir. Məş- hur politoloq, professor Maykl Parentinin fikrincə, “iqtisadi inkişaf səviyyəsinin aşağı olması həmin ölkələrə zorla qəbul etdirilmiş məxsusi bir inkişaf tərzidir” 2 sonra yazır: “Geniş pul dövriyyəsi nəzəriyyəsinə görə, Cə- nubun “geridə qalmış” ölkələrinin inkişafı onlara texnologi- yalar və müvafiq iş ənənələri gətirən varlı şimal ölkələrin- dən asılıdır. “Ağ adamın yükü” haqqında bu təkmilləşdiril- miş versiya imperialistlərin sevimli uydurmasıdır... Bu “in- kişaf nəzəriyyəsi”, yaxud bəzən deyildiyi kimi, “modern- ləşdirmə nəzəriyyəsi” gerçəkliklə bağlı deyildir. “Üçüncü dünya” ölkələrində “asılı” kapitalizmin intensiv istismarçı növü yaranmışdır. Transmilli korporasiyaların sərmayələri artdıqca, iqtisadi şərait nəzərəçarpacaq dərəcədə pisləşməyə
1 T.Hobbs. Leviafan, 1651. 2 M.Parenti, səh.24.
669 4‐cü fəsil
Milli demokratik tranzitin dilemmaları başlamışdır. Problem ərazilərin yoxsulluğunda və ya əhali- nin qeyri-məhsuldar işləməsində deyil, xarici istismarın və sinfi bərabərsizliyin olmasındadır. Sərmayədarlar ölkəyə onun inkişafına kömək etmək üçün deyil, özləri varlanmaq üçün gəlirlər” 1 .
sab edir ki, qlobal inteqrasiya yoxsulluq səviyyəsinin azaldıl- masına şərait yaradır və inkişaf etməkdə olan dövlətlərin əhalisinin yoxsul təbəqələrinin sosial müdafiəsini artırır. La- kin bizim məqsədimiz qloballaşmanın iqtisadi ilkin şərtlərini təhlil etmək deyil, monosentrik dünya nizamına münasibəti ifadə edən baxışları göstərməkdir. Beləliklə, formalaşmaqda olan dünya nizamı yaxın gələ- cəkdə beynəlxalq münasibətlərdə çoxmərkəzliyin yaranma- sına kömək edəcək, çünki mövcud qeyri-mütənasiblik əks- təsir doğurur. Dünya tarixində qüvvələrin tarazlığının çox nadir hadisə olmasına baxmayaraq, tarazlıq yarananda da o, tarixən qısa bir dövrü əhatə edir. Görünür, yeni çoxmərkəzlik qüvvələrin bərabər paylanmasını nəzərdə tutmur. Yeni geoiqtisadi ittifaqlar inkişaf etməkdə olan dövlətlər və dünya səviyyəsinə çıxmaqda olan regional dövlətlər üçün davamlı və əlverişli iqtisadi fon yaradılmasına istiqamətlənəcəkdir. Rusiya və Avropanın “rədd etdiyi” dövlətlərlə birlikdə belə bir ittifaq yaradılması fikri həyat qabiliyyətli ola bilər. Radikal müsəlmanların fikrincə, islam dünyası qərbpərəst komprador rejimlərə və islam ənənələrinə sadiq qalmış döv- lətlərə bölünmüşdür. Çoxmərkəzlik şəraitində müsəlman dövlətlərinin perspektivi aşağıdakı səbəblərə görə olduqca maraqlıdır: (1) dünyada ən zəngin enerji ehtiyatları mənbəyi-
1 M.Parenti, səh.27-28.. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|