Raqamli axborotlarni qayta ishlash va yaratish texnalogiyalari

Vektorli grafika
bilan ishlovchi dasturiy vositalar birinchi navbatda 
tasvirlarni yaratishga mo`ljallangan. Bunday vositalar reklama agentliklarida, 
dizaynerlik byurolarida va nashriyotlarda qo`llaniladi. 

---

202 
22-Mavzu: Kompyuter grafikasida ishash. 
 
Reja: 
1. Kompyuter grafikasi haqida ma’lumot 
2. kampyuter grafikasi turlari. 
Axborotning asosiy qismini inson ko`rish a`zolari orqali oladi. 
Ko`rgazmali axborotning o`zlashtirilishi oson bo`ladi. Inson tabiatining ana 
shu xususiyati grafik operatsion tizimlarda ishlatiladi. Ularda axborot grafik 
ob`ektlar: znachoklar (belgilar), oynalar va rasmlar ko`rinishidatasvirlanadi. 
Operatsion tizimning barcha grafik ob`ektlari, shuningdek, boshqa barcha 
tasvirlar qandaydir yo`l bilan kompyuterda xosil qilinishi yoki unga kiritilishi 
kerak. Grafik tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun maxsus tashqi (atrof) 
qurilmalari ishlatiladi. Eng ko`p tarqalgan qurilma — bu skanerdir. So`nggi
paytda raqamli fotokameralarning ham qo`llanish ko`lami kengayib 
bormoqda. Ularning oddiy fotoapparatlardan farqi shundaki, tasvir kimyoviy 
yo`l bilan fotoplyonkaga tushirilmaydi, balki fotokamera xotirasining 
mikrosxemalariga yozib qo`yiladi. U yerdan axborotni kabel orqali 
kompyuterga uzatish mumkin. Ayrim raqamli fotoapparatlar ma`lumotlarni 
fayl sifatida egiluvchan diskka yozib qo`yish imkoniyatiga ham ega. 
Diskdagi axborotni esa kompyuterga o`tkazish unchalik qiyin emasligini siz 
yaxshibilasiz. 
Tasvirni kompyuterga videokameradan ham kiritish mumkin. Videoning 
ketma- ketlikdagi biror kadrni tanlashi va uni kompyuterga kiritishi 
tasvirni 
ushlab olish 
deyiladi. 
Kompyuterga tasvirni kiritish uchun uni albatta skanerlash, rasmga olish 
yoki uni ushlab olish shart emas. Tasvirni kompyuterning o`zida ham xosil 
qilish mumkin. Buning uchun grafik muxarrirlar deb ataluvchi maxsus 
dasturlar sinfi ishlab chiqilgan. 
Axborotni grafik shaklda ishlab chiqish, taqdim etish, ularga ishlov berish, 
shuningdek, grafik ob`ektlar va fayllarda bo`lgan nografik ob`ektlar o`rtasida 
bog`lanish o`rnatishni informatikada 
kompyuter grafikasi 
deb atash qabul 
qilingan. Kompyuter grafikasi uch turga bo`linadi: rastrli grafika, vektorli 
grafika va fraktal grafika. Ular o`rtasidagi asosiy farq nurning displey 
ekrandan o`tish usulidan iborat. Eslab qoluvchi elektron-nurli trubka 
(ENT)larga ega vektorli qurilmalarda nur berilgan trayektoriya bo`ylab bir 
marta chopib o`tadi, uning izi esa ekranda keyingi buyruq berilgungacha 
saqlanib qoladi. Demak, vektorli grafikaning asosiy elementi —chiziqdir. 
Vektorli grafika bilan ishlovchi dasturiy vositalar birinchi navbatda 
tasvirlarni yaratishga mo`ljallangan. Bunday vositalar reklama agentliklarida, 
dizaynerlik byurolarida va nashriyotlarda qo`llaniladi. 
Rastrli qurilmalarda esa tasvir ularni tashkil etuvchi nuqtalar majmuasidan 
vujudga keladi. Bu nuqtalar piksellar (pixels) deb ataladi. Rastr — bu 
ekranning butun maydonini qoplovchi piksellar matritsasidir. Demak, rastrli 

---

203 
grafikaning asosiy elementi nuqtadan iborat. 
Rastrli grafika vositalari bilan tayyorlangan tasvirlar kompyuter dasturlar 
yordamida kamdan-kam xoldagina yaratiladi. Ko`pincha ushbu maqsadda 
rassom tayyorlagan tasvirlar yoki rasmlar skanerlanadi. Rastrli tasvirlar bilan 
ishlashga mo`ljallangan ko`pgina grafik muxarrirlar asosan tasvirlarga ishlov 
berishga mo`ljallangan. Internet tizimida ko`proq rastrli tasvirlar 
qo`llanilmoqda. 
Fraktal badiiy kompozitsiyani yaratish — bu tasvirni chizish yoki 
jixozlash emas, balki uni dasturlashdir, ya`ni bunda tasvirlar formulalar 
yordamida ko`riladi. Fraktal grafika odatda o`yin dasturlarida qo`llaniladi. 
Kompyuter ekrani har qanday tasvirni mayda nuqtalarning majmui 
sifatida aks ettiradi. Ekranning har bir shunday nuqtasi 
piksel 
deb ataladi. 
Ekrandagi tasvirning biror qismi kattalashtirilsa, piksel rangli to`g`ri 
to`rtburchak shakliga egaligini ko`rish mumkin. Piksellarning ekranda 
joylashishini shaxmat doskasidagi kataklarning joylashishiga yoki rangli 
jadvalga o`xshatishmumkin. 
Demak, piksellar majmui ekranda tasvirni hosil qiluvchi 
jadval 
(matritsa)ni tashkil etar ekan. Monitor turiga qarab matritsa o`lchamlari 
piksellarda 640x480, 800x600, 1024x768, 1600x1200… kabi bo`lishi 
mumkin. 
Matritsa o`lchami ekran o`lchamiga bog`liq bo`lmaydi. Bir xil 
o`lchamli ekranda matritsa o`lchami qancha katta bo`lsa, uni tashkil etuvchi 
nuqtalarning o`lchami shuncha kichik bo`ladi. Ya`ni, ekrandagi tasvirning 
sifati ham yaxshi bo`ladi. 
Kompyuter grafikasida ekran imkoniyati va tasvir imkoniyati 
tushunchalarini bir-biridan farqlash lozim.