Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaqaylo
- Yason
- Yelena
- Yelizaveta I Tüdor
- "yeni zadəganlar"
406
iyulunda (respublika təqvimi ilə II ilin 9 termidorunda) termidor çevrilişi nəticəsində devrildi. Yaqaylo - 1377 - 92-ci illərdə böyük Litva knyazı, 1386-cı ildən Polşa kralı. Qrünvald savaşında Polşa-Litva qoşunlarına komandanlıq etmişdir. Yalta konfransı - bax: Krım konfransı. yanki - ABŞ-da doğulan amerikanlara verilən ləqəb. Yanus - 1) Qədim Roma mifologiyasında qapılar, giriş və çıxış, bütün başlanğıcların allahı. İki simada təsvir olunurdu: bir üzü keçmişə, digəri isə gələcəyə yönəlirdi. Yanvar ayı onun adı ilə adlandırılıb; 2) məcazi mənada: "ikiüzlü Yanus" - ikiüzlü adam. yardarlıq - torpaq sahibinə icarə haqqı məhsulun bir hissəsi ilə ödənilən torpaq icarəsi forması. yarlıq (türk. "əmr", "fərman") - Qızıl Ordada monqol-tatar xanlarının onlardan asılı olan dünyəvi və ruhani feodallara verdikləri imtiyaz sənədləri. yarımmüstəmləkə - formal olaraq müstəqil, əslində isə xarici kapitalın nəzarət elədiyi zəif inkişaf etmiş iqtisadiyyata malik, xarici və daxili siyasətində bir və ya bir neçə böyük dövlətin təsiri altında olan ölkə.
Şimal xalqlarından əsasən xəz ilə alınan natural vergi. yasavul (türk. "rəis") - 1) Orta əsrlərdə Yaxın Şərqin bəzi ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda hərbi vəzifə. Yasavul əsgərlər arasında nizam-intizama və onların döyüşə hazırlığına cavabdeh idi; 2) Rusiyada - yesaul - XIV əsrdən vəzifə, XVIII əsrdən isə kazak qoşunlarında rütbə. Sonralar süvari qoşunlarda rütbə. Yason - qədim yunan mifologiyasında qızıl yun (runo) dalınca Kolxidaya gedən arqonavtların başçısı. yaylaq maldarlığı - bax: köçəri maldarlıq. yazı - məlumatın hər hansı material üzərində hər hansı şərti işarələrlə və ya əlavə izahat tələb etməyən işarələrlə verilməsi. Digər məlumat vasitələrinin əksəriyyəti, o cümlədən nitq ani xarakter daşıyır, zaman və məkan məhdudluğuna malikdir. Yazılı söz isə zaman və məkam keçə bilər. Lap qədimlərdə yazılmış bir şeyi indi oxumaq və anlamaq olar. Yazının köməyi ilə təcrübəni asanlıqla sonrakı nəsillərə və başqa xalqlara ötürmək olar. Ona görə də yazı bəşəriyyətin ən böyük mədəni dəyərlərindən biri hesab edilir. Qədim Şərq dünyaya iki mühüm ilkin yazı formasını - e.ə. IV minillikdə meydana gəlmiş Qədim Misir heroqliflərini və Mesopotamiya mixi yazılarını vermişdir. Finikiyalılar tərəfindən əlifbanın yaradılmasının isə daha böyük əhəmiyyəti var idi. yazılı tarixi mənbələr - bax: tarixi sənədlər. 407
- yoxsullaşmış alman knyazı nəslindən olan Sofya Frederika Avqusta Anhalt-Serbstli (1729 - 96), Rusiya imperatriçəsi (1762 - 96). 1745-ci ildə Rusiya taxt-tacının varisi, gələcək Rusiya imperatoru III Pyotra ərə verilmişdir. 1762-ci ildə qvardiyanın köməkliyi ilə III Pyotru devirmişdir. Zadəganların silki imtiyazlarını təsdiq etmiş və mütləqiyyəti möhkəmləndirmişdir. Onun hakimiyyəti illərində Puqaçovun rəhbərliyi ilə kəndli müharibəsi (1773 - 75) başlanmış və amansızcasına yatırılmışdır. Şimali Amerikada istiqlaliyyət uğrunda müharibə dövründə İngiltərəyə qarşı yönəlmiş silahlı bitərəflik haqqında bəyanat (1780) vermişdir. II Yekaterinanın dövründə Rusiya Qara dənizin şimal sahillərini, Krımı, Şimali Qafqazı, Qərbi Ukrayna, Qərbi Belorusiya, Litva və Polşa torpaqlarını (Reç Pospolitanın üç dəfə bölüşdürülməsi nəticəsində) işğal etmişdir. II Yekaterina 1796-cı ildə general Zubovun başçılığı ilə rus qoşunlarını Şimali Azərbaycan xanlıqlarını işğal etmək üçün göndərmişdir. Yekaterina hökuməti burada Rusiya imperiyasının himayəsi altında xristian Alban dövlətinin yaradılması üçün layihə hazırlamışdır. II Yekaterina 1790-cı illərdə azad fikirliliyi təqib edir və inqilabi Fransanın əleyhinə mübarizədə fəal iştirak edirdi.
- qədim yunan mifologiyasında Sparta şahzadəsi, qadınların ən gözəli. Onun sevgilisi Parislə Troyaya qaçması (və ya qaçırılması) Troya müharibələrinə səbəb olmuşdur. Yelizaveta I Tüdor - ingilis kralı VIII Henrixin qızı, İngiltərə kraliçası (1558 -1603). Yelizavetanın dövründə İngiltərədə mütləqiyyət möhkəmlənmiş, anqlikan kilsəsi bərpa edilmişdir. O, ticarətə və gəlirinin bir hissəsini aldığı piratlığa (dəniz quldurluğuna) himayədarlıq edirdi. Yelizavetanın dövründə ispanların "Məğlubedilməz armada"sı darmadağın edildi (1588), İrlandiyanın müstəmləkələşdirilməsi geniş şəkildə həyata keçirilməyə başlandı.
- XVI - XVII əsrlərdə İngiltərə zadəganlarının kapitalizmin inkişafına uyğunlaşmış hissəsinin adı. "Yeni zadəganlar"ın əsas kütləsini orta və xırda zadəganlar, habelə varlı kəndlilər təşkil edirdi. "Yeni zadəganlar" muzdlu əməkdən istifadə etdikləri kənd təsərrüfatı ilə yanaşı, ticarət və sahibkarlıqla da məşğul olurdular. "Yeni zadəganlar" İngiltərə burjua inqilabında burjuaziyanın əsas müttəfiqləri idilər.
(türk. "yeni çerik", hərfi mənası - "yeni qoşun") - XIV əsrdə Osmanlı imperiyasında yaradılmış, dövlət xəzinəsi hesabına saxlanılan nizami piyada qoşununun adı. İlk əvvəl yeniçərilər əsir gənclərdən, sonra isə Osmanlı imperiyası tərəfindən fəth olunmuş əhalinin oğlanlarından zor yolu ilə təşkil edilirdi. Buna "devşirmə" üsulu deyilirdi. Yeniyetmələr dövlət vəsaiti hesabına hərbi xidmətdə qulluq etmək üçün tərbiyə edilirdilər. Yeniçəri sıralarına daxil edilənlər sultandan bol-bol hədiyyələr alır və ona sədaqətli olurdular. Müharibələrdə yeniçərilər igidlikləri və amansızlıqları ilə seçilirdilər. Sonralar yeniçərilər xoşlarına gəlməyən sultanlara qarşı tez-tez çıxış edirdilər. Yeniçəri qoşunu 1826-cı ildə sultan II Mahmud tərəfindən ləğv edilmişdi.
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|