Real va ideal men tushunchalarining tahlillari

2.2 «Men» konsepsiyasi xususiyatlari borasida o’tkazilgan tajribalar tahlili.
O'zini nazorat qilishni baholash usullaridan biri kelajakda bolaning qobiliyati va tayyorgarligi bilan yanada muhimroq narsaga ega bo'lish uchun istakni qondirishni kechiktirishdir. O'z-o'zini nazorat qilishni baholashga qaratilgan ko'plab tadqiqotlarda bolalarga ikkita alternativ tanlovdan birini tanlash taklif etiladi: zudlik bilan ahamiyatsiz narsani olish kerakmi yoki bir ozdan so`ng yanada yoqimli narsani kutishmi? Masalan, laboratoriya ekskursiyalaridan birida bolalar 15 daqiqa davomida yoqimsiz tuzlangan quritgich(сущки) va juda mazali zefirli xonada qoldirildi. Bolalarga faqat bitta narsani yeyish mumkinligi aytildi: ular istalgan vaqtda quritgichni yeyishi mumkin yoki chidab 15 minut kutib turishsa, yanada ko`proq zefir yeyishlari va`da qilinadi. Ushbu tanlovda katta yoshdagi bolalar (7-8) o`zlarini yaxshi tutishib, o`zlarini nazorat qilib kuta olishgan edi, kichik 4-5 yosh atrofidagi bolalar esa sabri chidamay, o`zlarini nazorat qilmagan holda zefirni yeb qo`yishadi. (Mishel, Metzner 1962). Rivojlanishni qiyinlashtiradigan rivojlangan qobiliyatli bolalar ko'proq mas'uliyatli va etuk ekanligi aniqlandi. Shuningdek, ular muvaffaqiyatga, intellektga, maktabda ishlashga bo'lgan yuqori darajadagi motivatsiyaga ega edilar: ular standartlarga rioya qilishga ko'proq moyil edilar, hatto nazorat qilmasdan yolg'iz ishladilar.
O’z-o’ziga baho berish tadqiqoti
F. Aronson va Mile shunday eksperiment o'tkazishgan, uning natijalari shuni ko'rsatdiki, eksperimentdagi yutuq darajasi talablar darajasidan sezilarli darajada oshgan subyektlar noqulaylik his etdilar va o'zlarining ishlashlarini kutganlariga moslashtirish istagi paydo bo'ldi. Shunday qilib, o'zini past baho berish bolani o'z yutuqlarining namoyon bo'lishidan faol ravishda qochishga majbur qiladi, chunki uning harakatlari, o'z-o'zini hurmat qilish bilan mos kelmaydigan narsalar, unga noqulaylik va bezovtalikni keltirib chiqaradi.
Fink va Kombe ishlari
Fink tadqiqotlarida muvaffaqiyatli maktab o'quvchilarining "Men" konsepsiyasi yetarlicha muvaffaqiyatli bo’lmagan bolalarga qaraganda ancha shakllanganligi aniqlandi. Ushbu tadqiqot shuni ko'rsatdiki, "Men" konsepsiyasi va bolaning akademik ko'rsatkichlari o'rtasida chambarchas bog'liqlik bor va u qizlarga qaraganda o'g'il bolalarda ko'proq aniqlanadi. Bu, aftidan, yutuqlar darajasi o'g'il bolalar bahosi uchun yanada muhim omil ekanligi bilan izohlanadi. Kombe (1964) bolalarning o'zi-o’zini idrok etish va boshqalar bilan munosabatlarini idrok etishdagi farqlarni tadqiq qildi. "Bosh qahramonlar" teng darajada yaxshi qobiliyatli, ammo har xil akademik ko'rsatkichlarga ega maktab o'quvchilari edi. Ma'lum qilinishicha, yetarlicha o'qimagan o'quvchilar yetishmovchilikni ko'proq his qilishadi, umuman olganda, ular boshqalar bilan munosabatlari kamroq, ularga yaxshi munosabatda bo'lishmaydi. Qobiliyatli, ammo muvaffaqiyatsiz, o'z tengdoshlaridan hissiylik, shuningdek, o'z-o'zini anglash va boshqalarni idrok etish jihatidan sezilarli darajada farq qiladi.
XULOSA
Yuqoridagi barcha ma`lumotlarni tahlil etgan holda, umumiy xulosani mana bunday shaklda yakunlashimiz mumkin bo`ladi: “Men” konsepsiyasi insonning ijtimoiy fikrlarni inobatga olishi hamda xulq-atvorini boshqaradigan tizim sifatida namoyon bo`luvchi fenomendir. U dastlab “Men” siymosi asosida yuzaga keladi. Shunday ekan, bola “Men”ining ratsional shaklanishi bu o`rinda muhim jihatdir. Buning qanday amalga oshishi ko`p jihatdan ota-onaga va tarbiyachilarga bog`liqdir. Har qanday jamiyatga yetuk shaxs kerak. Bu azaliy topshiriq asosan bolaning ota-onasiga yuklatiladi, so`ngra o`qituvchi va murabbiylarga. Lekin bolaning ruhiy holatini, hissiyotlarini tushunmay turib, unda ma`lum jamiyat talab qiluvchi normalarni shakllantirib bo`lmaydi. Avvalo, bolani shaxs sifatida, u ham jamiyatning a`zosi sifatida o`zini anglashga hamda o`zgalar bilan munosabatga kirishishga haqli deb qarash maqsadga muvofiqdir. Shuning uchun ota-onalarga, maktabgacha ta`lim muassasalari xodimlariga, boshlang`ich ta`lim o`qituvchilariga bolaning “Men” konsepsiyasi haqida tushunchalar berish, bu konsepsiyaning yaxlitligini va jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarsiz rivojlanmasligini uqtirish kerak. 1.3 paragrafda aytilganidek, bola o`z-o`zini anglashda ijtimoiy muhitning hamda muloqotning roli beqiyos. Xususan, muloqot to`g`risida shunday xulosa berishimiz mumkin: ilk bolalik davrida bola ota-onasini ko`proq emotsional his etadi. 3 yosh boshlarida bolaning lug`at boyligi 2000 tagacha so`z bilan boyiydi. Bog`chaga chiqqan bolada muloqotchanlikning o`zgarishi sezilarli bilinadi. Shu davrda bola bog`chadan turli xil gap-so`zlarni, odatlarni o`rganib kelsa, ota-ona bunga beparvo bo`lmasliklari kerak. Negaki jamiyat normalari, jamiyat talablari haqidagi dastlabki tushunchalarni berish ota-onaning vazifasi bo`ladi. Bolada noto`g`ri tushunchalar ta`sirida “Persona” rivojlanib qolgandan so`ng, uni o`zgartirish, qaytadan ustanovkalarni o`rnatish qiyinchilik tug`diradi. Shu tufayli ham muloqot manbai bo`lgan ota-onalar shu vosita orqali bolaning o`zini anglashiga hamda jamiyatni idrok etishiga yordam berishlari maqsadga muvofiqdir.