RəBİYYƏt aslanova qloballaşma və
Yüklə 396,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
230 Q LO B A LLA ŞM A VƏ M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə L İF L İK nüfiız qazanması sübut olunmuş faktdır. Eyni sözləri, əlbəttə, dini mədəniyyət sahəsində söyləmək çox çətindir. Üstəlik də Azərbaycanda milli- mənəvi dəyərlərə dayaqlanan, islami dəyərlərdən çıxış edən nurlu ziyalılar və intellektual elita nümayəndələri müdhiş repressiya illərində məhv edildi. Direktiv “qırmızı” ateizm siyasətinin nəticələri nə qədər ağır olsa da, Azərbaycan ruhaniləri xalqın dini-mənəvi dəyərlərdən uzaqlaşmaması üçün çalışırdılar.”1 Qısa şəkildə deyilərsə, sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda da mədəniyyətin dini və dünyəvi tərəfləri bir-birinə tərs mütənasib olaraq inkişaf etmişdir. Müsəl man ruhaniliyi və dini təsisatların fəaliyyəti çox məhdud laşdırılsa da, mövcud olmuşdur. İslami dəyərlər ən ciddi qadağalara baxmayaraq, xalqın dini bayram və məra simlərində, sözün əsl mənasında qəlbinin dərinliklərində yetmiş ildən çox qorunub saxlanmışdır. Bir cəhəti də qeyd etmək istərdik ki, X1X-XX əsrdə Azərbaycan mədəniyyəti türk-islam müstəvisinə Avropa müstəvisini də əlavə etmişdir. Azərbaycanın böyük ictimai xadim və maarifçiləri dünyəvi mədəniyyət sahəsində Avropa və ’ qərb dəyərlərinə münasibət və inteqrasiya problemlərini çox geniş müzakirə və təbliğ etmişdir. Bütün bunlar dünyada baş verən siyasi-hərbi hərəkatlar fonunda qanunauyğun yer tuturdu. Azərbaycanda elm və mədəniyyətin inkişafında misilsiz xidmətləri olan maarifçilərin dinə, islama münasibətini akademik F.Qasımzadənin qeyd etdiyi kimi, “yenidən, obyektiv həqiqətə uyğun izah etməliyik. Dinə münasibəti ən çox təhrif olunan M.F.Axundovdur. Akademikin son tədqiqatlarından məlum olur ki, “M.F.Axundovun cəhaləti, mövhumatı tənqid etməsi heç də dinin, islamın tənqidi deyil”. O, Azərbaycan maarifçilərinin, eləcə də görkəmli klassiklərimizin, yaradıcılığında islam mövzusu 1 A.Əhədov. Azerbaycanda din və dini təsisatlar. B. 1991. Fəsil II. Q loballaşm a və m ədən iy y ətlərin dialoqu 231 “Klassiklərimiz və islam” adlı tədqiqatda bizim üçün yeni olan problemlərə aydınlıq gətirir. Azərbaycan əhalisinin 70 il ərzində islam dinindən və islami dəyərlərdən təcrid edilməsinin nəticələri: 1) dini mahiyyətin və din haqda biliklərin, dini təhsilin çox aşağı səviyyədə olması; 2) dini təsisatların zəif inkişafı; 3) islamın mənəvi kök və dəyərləri, ümumbəşəri islam hü quq mədəniyyəti ilə ünsiyyətin itməsi kimi səciyylən- dirilə bilər. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonra respublikada dini durum ciddi surətdə dəyişdi. Ateist təbliğat nəticəsində çox çətinliklə dindən uzaqlaşdırılan xalq tezliklə də dinə qayıtmağa başladı. Dini bayramlar və müqəddəs şəxsiyyətlərə həsr olunmuş mərasimlər, kütləvi ziyarət, dini turizm geniş vüsətlə inkişaf etməyə başladı. “Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam A.Paşazadənin dediyinə görə, Azərbaycanda 100-dən çox dini icma rəsmi qeydə alınmışdır. Əgər Sovet hakimiyyəti illərində ölkədə cəmi 17 məscid var idisə, 2000-ci ilin əvvəlində onların sayı 1300-ə çatmışdır”.1 Azərbaycanda istənilən siyasi struktur və ya siyasi lider öz fəaliyyətində dinə xüsusi diqqət və yer ayırır. Müstəqillik dövründə Azərbaycanda mədəniyyətin dini və dünyəvi tərəfləri ahəngdar inkişafını bərpa etmişdir. Azərbaycanda bu gün dinə qayıdış prosesi gedir. Bu ziddiyyətli və mürəkkəb prosesdir. Din bu gün etik mə nəvi normaların, idealların mənbəyi və milli mə dəniyyətin ayrılmaz tərkib hissəsi sayılır. Dəyişikliklər ictimai şüur səviyyəsində gedir. Xalq öz dininin mahiy yətinə dair biliklərlə maraqlanır, nəinki ilahiyyatçılar, adi vətəndaşlar da dinimizin əsas müddəalarına dair mühakimələr yürüdürlər. Azərbaycanda dini və mədəni adət və ənənələr 1 Россия и мусульманский мир. 2002, №12, с.61-62. 232 Q LO B A LLA ŞM A VƏ M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə L İF L İK intellektual, siyasi-ideoloji, milli təsəvvürlər labüd olaraq vəhdət təşkil edir və qarşılıqlı əlaqə və inkişaf prosesindədir. Mədəni varislik prinsipinə əsasən dini- islami dəyərlər dövlət atributlarında əksini tapmışdır. Rəsmi tədbir olan prezidentin andiçmə mərasimində, vətəni müdafiə edən əsgərlərin andiçməsi zamanı mü qəddəs Qurana and içilir. Dini bayramlar müəy yənləşdirilmişdir. 1988-ci ildə ilk dəfə Qafqaz müsəlmanları idarəsi nəzdində mədrəsə təsis olunmuşdur. 1991-ci ildə mədrəsə Bakı İslam İnstitutuna, daha sonra 4 illik təhsil müddətli Universitetə çevrilmişdir. 1992-ci ildə BDU-da öz məscidi olan ilahiyyat fakültəsi yaradılmışdır. Xəzər və Qafqaz Universitetlərində də ilahiyyat fakültələri təsis olunmuşdur. Dünya islam ölkələrinin ali təhsil müəssisələrində oxuyan çoxlu gənclər də respublikaya qayıdırlar. Dinə qayıdışın reallığa çevrildiyi şəraitdə islam dini təsisatlarının, müsəlman ruhaniliyinin üzərinə böyük iş düşür. Azərbaycanda müsəlman ruhaniliyinin forma laşması, onların ictimai-siyasi həyatda, dövlətçilik ənənə lərinin yaranmasında, mədəniyyətin inkişafında rolu,- müsəlman ruhaniliyinin tarixi təkamülünün izlənilməsi bizim elmi marağımız dairəsindədir.1 Şəriət qanunları içərisində ən yüksək rütbə olan Şeyxülislamlıq ənənəsi həm də islam dünyasında ruhaniliyi bir təşkilat altında birləşdirən sistemdir. Şeyxülislamlıq X əsrin ikinci yarısından təsis olunan şərəf ünvanı kimi böyük islam üləma və sufilərinə, dahi fəqihlərə rəsmi və qeyri-rəsmi olaraq da ünvanlanırdı. Çarizmin işğalı zamanı 1823-cü ildə şeyxülislamlıq, 1832-ci ildə müfti vəzifəsi təsis olunmuşdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövlət bayrağında islamın simvolunu bərpa etməklə yanaşı, Maarif və Dini 1 R.Aslanova. Müsəlman ruhanilərinin tarixinə baxış. // “Qanun” jurnalı, 1997, №15, s.12-15. Fəsil II. Q loballaşm a və m ədəniyyətlərin dialoqu 233 Etiqad Nazirliyi yaratmış, şeyxülislam və müftini Türkiyə təcrübəsinə əsasən “Məşixət” adlı vahid dini idarədə birləşdirmişdi. Sovet hakimiyyəti illərində də fəaliyyət göstərmiş on bir nəfər vəfat edənə qədər ömürlük şeyxülislamlıq edib. Hal-hazırda sonuncu şeyxülislam A.Paşazadə də 2003-cü il iyulun 29-da keçirilmiş Qafqaz müsəlmanlarının qurultayında ömürlük şeyxülislam seçilmişdir. Respublikamızda müasir dünyəvi dövlət şəraitində mənəvi sərvətlərimizin potensialından istifadə edilmə sində, mədəniyyətimizin dünya miqyasında tanınmasında islami dəyərlərin iştirakı, səmərəli və məqsədəuyğun yönəldilməsi ictimai elm qarşısında duran mühüm vəzifələrdəndir. Keçid dövründə mədəni-mənəvi dəyər lərin mübadiləsində milli şüur və islama zidd olan, yad oriyentirlər mədəniyyətimizin gələcəyi baxımından nara hatlıq doğurmaya bilməz. Mədəni irs və varislik prinsiplərində orta həddin gözlənilməsi, ifratçılığa uymamaq kimi meyllərə diqqət artırılmalıdır. Xüsusilə də gənc nəslin dünyagörüş və təsəvvür lərinə böyük təsir göstərən yabançı “mədəniyyət” nü-j munələri, şou-biznes, bazar iqtisadiyyatı və mədəniyyətin kommersializasiyası kimi meyllər mənəviyyatımıza böyük ziyan gətirə bilər. Tədqiqatçılar postsovet islam dinli respublikalar arasında Azərbaycanı xüsusi fərqlərə malik, Avropa yönümlü ölkə kimi səciyyələndirirlər.' Müəllif yazır ki, Azərbaycanda islama dini irs kimi hörmət olunur, islama doqma kimi deyil, genetik din kimi pərəstiş edilir, onu əməldə rəhbər tutmurlar; dinə nisbətən digər faktorlar: dil, ənənə və mədəniyyət yüksək tutulur. Yəqin müəllif mədəniyyət dedikdə, yalnız dünyəvi mədəniyyəti nəzərdə tutur. Hər halda islami dəyərlərin müasir həyatımızda və mədəniyyətimizdə rolu göz qabağındadır. İslamda elmə verilən əhəmiyyətin başqa dinlərlə 1 Д.Малышева. Постсоветский Восток в поисках религиозной идентичности. М. 2002, с.76. Yüklə 396,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|