RəBİYYƏt aslanova qloballaşma və
Yüklə 396,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
238 Q LO B A LLA ŞM A VƏ M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə L İF L İK ki, hər bir -kiçik olsun, ya böyük - terror hadisəsi baş verən kimi S.Xantinqtonun dediyini bütün kütləvi informasiya vasitələri təkrar edir.1 “Strateji oriyentir” kimi doğruldularaq bu konsepsiya hər cür tərzyiq və müdaxilələrin “zərurətdən” irəli gəlməsini əsaslandırır. Axı S.Xantinqton yazır ki, “ABŞ- ın hökmranlığı olmadan dünya böyük zorakılıqla, hərc- mərcliklə üz-üzə qalacaq, burada iqtisadi yüksəliş və demokratiya azalacaqdır”. Tarixçi və filosof A.Toynbinin “toqquşması”, başqa mahiyyət və məzmun daşıyır: “Dünyada yalmz qərbin hökmranlığı nizamsızlığm yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdır.. Biz başa düşməliyik ki, zorla “qərbləşdirmə” əks-reaksiya doğura, islam dinini əfsanəvi qəhrəmanlıq dövrünün sədasını oyada bilər; maddi modernləşmə siyasətinə “dörd ali dinin” mənəvi yaxınlaşması xeyir-dua verməlidir. Bu dinlər - xristianlıq, islam, induizm və buddizmin mahayanist forması - ümumbəşəri missiya daşıyır”.2 A.Toynbiyə görə, yalnız dinlərin mənəvi yaxınlaş ması, dialoqu sayəsində bəşəriyyət mənəvi vəhdətə gələ bilər: “İnsanların maddi birliyi deyil, mənəvi qardaşlığı və vəhdəti - bu, gələcək dünyanın təməli, məqsədi ola- . çaqdır”. Bu gün 1 milyard 500 milyon islam dininə mənsub olan əhali dünyanın 50 müsəlman ölkəsində yaşayır. Dünyanın 120 dövlətində müsəlman icmaları mövcuddur. Qloballaşma və mədəniyyətlərarası dialoqda “islam faktoru” fenomeninin vurğulanması müasir tarixi və sosial-mədəni tədqiqatların yeni problem mövzusudur. Elmi-nəzəri problem kimi “islam faktoru”nda bir sıra aspektləri aşkar etmək olar: 1) empirik; 2) ideoloji; 3) nəzəri. 1 А.Тойнби. Столкновение цивилизации. В кн: Цивилизации пе ред судом истории. - СПб, 1996. 1 А.Тойнби. Цивилизации перед судом истории.-СПб, 1996. с.127. Fəsil II. Q loballaşm a və m ədəniyyətlərin dialoqu 239 İlk növbədə nəzəri aspekt diqqəti cəlb edir. Çünki nəzəri aspekt bu və ya digər dərəcədə, mədəniyyət fenomeni kimi problemin bütün tərəfləri ilə uzlaşır. Belə ki, hər bir insan və onun ictimai şüuru dünya haqqında təsəvvürləri müəyyən mədəni-mənəvi formalarda mənimsəyir. İnsanlar üçün məhz insani reallıq və münasibətlər vacibdir. Son illərdə ictimai elmdə “islam faktorü’na bütöv lükdə dünyanı bürüyən qlobal sosial-mədəni böhranın tərkib hissəsi kimi baxmaq ənənəsi formalaşmışdır. İslam faktoru qloballaşmaya keçid dövrünün sosial- mədəni reallığının təzahürü kimi ortaya çıxdı. Qərbin klassik elmi anlayış, yanaşma və metodlarının dünya reallığına tətbiqi potensialının tükəndiyi məlum oldu. Respublikamızın müstəqil dünyəvi dövlətçiliyi bərpa olunduqdan sonra, mədəniyyətimizə təsir edən müxtəlif amillərdə Şərq və Qərbin sintezi və ahəngini qoruyub saxlamaqda, islam və mədəniyyətin əsrlərin sınağından çıxmış qarşılıqlı tarixi təcrübəsi bizim üçün böyük örnəkdir. Dinlərarası dialoq problemi dinlərin tarixi qədər qədimdir, - desək, yanılmarıq. Dialoq nəyə əsaslanmalıdır və onun predmetini nə təşkil etməlidir. Öz dininin nüfuzu və üstünlüyünə nail olmaq məqsədi güdən istənilən dialoq əvvəlcədən məğlubiyyətə düçardır və bəşər tarixində bunu sübut edən istənilən qədər faktlar vardır. Lakin bütün dünya dinlərində milli-konfessional çərçivədən kənarda, yaxud yüksəkdə duran ümumi, ümumbəşəri problemlər mövcuddur ki, zənnimizcə, məhz bu problemlər dinlərarası dialoqun predmetini təşkil edə bilər. Fəlsəfi terminlərlə deyilsə, belə problemlər qneseoloji, ontoloji və aksioloji müstəvilərdə kifayət qədərdir. Müasir dövrdə bütün bəşəriyyətin ictimai və elmi idrakını məşğul edən mövzulardan ən mühümü də qlobal problemlərdir. Bəşəriyyətin taleyi hicri qəməri müsəlman 2 4 0 Q LO B A LLA ŞM A VƏ M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə LİFLİK təqviminin XVII əsrinin, xristian təqviminin XXI əsrinin ilk onillikləri də məhz bu problemlərin həllindən asılıdır. Bu baxımdan dinlərin dialoqu, fıkrimizco, aşağıdakı əsas problemlər ətrafında qurula bilər: 1. Soyuq müharibənin bitməsi, iki qütblü dünyanın mənzərəsinin radikal dəyişməsi ilə nəticələnən müasir dünyada “qaynar nöqtələr”, kimyəvi, bioloji, informasiya (kompüter) silahlan kimi yeni texnoloji “qüdrət” nümunələrinin mövcudluğu, “qızıl milyard” və yoxsulluq problemi, terrorizmi doğuran “ikili standartlar” mövqeyi kimi məsələlərdə hər bir din belə bir mövzuya münasibət bildirməlidir: qlobal fəlakət doğura biləcək hadisələri Allah ümidinə buraxaraq neytral mövqe tutmaq, yoxsa hər bir dinin malik olduğu potensial imkanlardan istifadə etmək lazımdır? 2. Qlobal problemlər sırasında demoqrafik perspektivi nccə müəyyənləşdirməli. Üçüncü dünya ölkələrində “demoqrafik artım”dan danışılsa da hər İçəsə məlumdur ki, dünya səviyyəsində hər yerdə əhalinin artım səviyyəsi aşağı enməkdədir. Müasir ailədə artım istər şərqdə, istər qərbdə çox aşağı templə gedir. Alimlər yaxın onilliklərdə dünyada əhali artımının “sıfra” yaxınlaşacağını proq nozlaşdırmışlar. Belə olduqda dinin ailə institutuna və nəsil artımına münasibəti dialoq mövzusu olmalıdır. Qərb həyat tərzinin təsiri ailə institutunun böhranını, mənəviyyatın korşalmasını şərtləndirmişdir. 3. Təbiətin və ətraf mühitin vəziyyəti dinlərarası dialoqda öz əksini tapmalıdır. Bütün dinlərdə Allahın yaratdığı, xəlq etdiyi təbiətə münasibətə dair prinsiplər mövcuddur. Bu baxımdan “Təbiət kultu”nun dirçəldilməsi də gündəlikdə duran məsələlərdəndir. 4. Əlbəttə ki, dinlərarası dialoqda təxirəsalınmaz mövzulardan biri mədəniyyətin vəziyyətidir. Dünyanın həqiqi mədəniyyətinin təməli dünya dinlərinin şəfqət, xeyirxahlıq, məhəbbət, kamillik, ailədə hörmət və s. kimi prinsiplərinə dayaqlanmalıdır. Bu gün mədəniyyətşünas- Fəsil II. Q loballaşm a və m ədəniyyətlərin dialoqu 241 lıqda, mədəniyyət fəlsəfəsində “antimədəniyyət”, “kontr- mədəniyyət” kimi fenomenlər geniş təhlil olunur. Zo rakılıq, şəhvət, instiktlərə cavab verən naqislik, narkoma niya və s. kimi “şər-şeytan” mahiyyətli meyllər “mədəni hegemoniya” siyasətinə uyğun olaraq birtərəfli (Qərbdən- şərqə) informasiya axını ilə ekranlara dolaraq, saflığa, mənəvi kamilliyə və s. dair dini prinsiplərə, xüsusilə də gənclər arasında diqqət yetirilməsinə mane olur. Dinlərarası dialoqlarda “antimədəniyyəf’ə münasibət və təhsil və kütləvi informasiya vasitələri sahəsində fəaliyyətə dair müvafiq müddəaların təqdim edilməsi həllini gözləyən problemlərdəndir. 5. Dinlərarası dialoqun predmeti ola biləcək mövzular sırasında informasiya cəmiyyəti və şəxsiyyətin mənəvi mədəniyyəti, süni intellekt, transplantologiya və s. kimi aspektlərin təhlili, hansı meyarlara əsaslanmasına müəyyənlik gətirə bilər. 6. Dinlərarası dialoqda dünyəvi dövlət şəraitində Konstitusiya çərçivəsində böyüyən nəslin tərbiyəsi və dini-mədəni təcrübənin rolu və yeri problemi, bilik və inamın idrakda yeri və rolu, dərk edilmiş və kortəbii İnam mövzuları, inamsızlığın nəticələri kimi meyllər geniş müzakirə obyekti ola bilər. 7. Dinlərarası dialoqlarda beynəlxalq siyasətdə “ikili standartlar” mövqeyinin mahiyyətinə münasibət bildirilməlidir. Həqiqi din adından çıxış edən ən müxtəlif sekta, qrup və birliklərin əsil mahiyyəti və mənsubiyyəti müəyyənləşdirilməlidir. Dünya dinləri arasında dialoqun məqsədi müasir dövrdə bəşəriyyəti düşündürən problemlərin həllində dinlərin potensialından istifadə edilməsidir. Dialoqun əsas fonnaları - beynəlxalq konfranslar, konqreslər, simpozium, kollokvium, seminar və s. kimi məlumdur. Müasir informasiya texnologiyaları da bu sahədə geniş imkanlara malikdir. İslam dinli ölkə kimi, Azərbaycanın müsəlman ru- Yüklə 396,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|