Redaksiya şurasi misir Mardanov

362 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

İyna-iyna 

Bir  neça  uşaq  cam  olub  özlarina  başçı  seçirlar. 

Uşaqlar  allarini  açıb  üzüsta  yera  qoyurlar .  Sonra  başçı  aşağı-

daKI  sözlari  deyir  va  har  barınağın  üstüna  bir  Kalma  ila  işara  edir: 

Bar,  bar  inci , 

Bar  Kaşinci ,  

Şam  ağacı, 

Şatur  Keçi , 

Qoz  ağacı , 

Qotur  Keçi , 

Hap pan , 

Hoppan , 

Yırıl, 

Yırtıl , 

Su  iç , 

Qurtul . 

Hansı  barınağa  "qurtul"  Kalınasi  düşsa ,  o  barmaq  sahibi  car­

gadan  çıxar .  Bu  iş  bütün  barmaqların  aradan  çıxmasına  qadar  da­

vam 

edir . 

Başçı  axıra  qalmış  uşağın  qulağından  tutub  deyir: 

Razi  ha  balam  razi, 

TiKib  donunu  darz i .  

Abbası  verim  xarcla, 

Oyunu  tazadan  başla . 

Qarğa  qur, 

Qarğa  istayirsan ,  quş ?  

Uşaq  qarğa,  y a  quşdan  birin  istar . 

U şağın  istadiyi  göydan  uçana  qadar  başçı  uşağın  qulağını  ça­

Kar  va  bununla  toplanmış  uşaqlar  oyunu  davam  etdirirlar . 

Bazi  yerlarda  allari  yera  qoyandan  sonra  başçı  aşağıdaKI  söz­

lari  deyar : 

lar: 

al-al-alpana . 

San  çalginan  çapana. 

aldan  ÇlXdl  Kapana, 

Şah  şux  şaha  hacı , 

Molla  dedi,  çaK  alin . 

Barmaq 

al  barmaqların  düz  tutub  KİÇİK  barmaqdan  başlayaraq  deyir-

Galin  gedaK  oğurluğa . 

İKinci  barmaq  deyar: 

---

=-...;..- - . 

--�-=- .  � =---:-=:. :-

· · ·  

.

:-

.- · - -

--:�::--:�:._· 

-. :-:  � -

-

�

-

�--=::.

-

�

-

- - - -- - - -

- � - :-- · · - .. 

---

---

Oyunlar 

365 

H anı  nardivan? 

Üçüncü  barmaq  de yar: 

Mandan  uca  nardivan? 

Dördüncü  barmaq  deyar : 

Y axşı  iş  deyil :  insaf  var,  m ürvat  var. 

Beşinci  barmaq  dörd üncü  barınağın  ağzını  ayaraK  deyar: 

Yi-yi-yi . 

Çırtı,  çırtı 

Uşaqlardan  biri  başçı  seçilir.  Başçı  ortada  dayanır,  qalan 

uşaqlar  isa  dairavi  düzülürlar .  Başçı  alinda  çubuq  oyuna  başlayır. 

avval-avval  sağ  tarafda  olan  uşaqlara  deyir: 

- Çırtı ,  çırtı! 

SağdaKI  uşaqlar  cavab  verir : 

- Can  çırtı! 

SoldaKI  uşaqlar  deyir: 

- Bizim  çırtı  sizin  çırtıya  yalan  dedi . 

SağdaKI  uşaqlar  deyir: 

- Kimin  saqqalına  yaraşır? 

SoldaKI  uşaqlar  deyir: 

- Har Kas  ayağını  çap  qoysa,  onun  saqqalına  yaraşır. 

Bütün cargada  olan  uşaqlar  soldan  sağa  bir-bir  ayaqlarını  ira­

li  çıxarırlar.  Başçıya  çatana  qadar  iralilayirlar.  Başçı  ye na  avvalKi 

sözlari  taKrar edir,  sol  ayağını  sağ ayağının  barmaqları  üzarina  qo­

yu b,  iKi  dafa  fırlanır.  Uşaqlar  avvalKi  qaydada  geri  çaKilirlar. 

Başçı  sağ  alini  ayağının  çeçala  barınağının  üstü na  qoyur.  Ha­

mı  başçı  Kimi  edir ,  baş  barmaqlarının  ucu  ila  başçının  yanına  ga­

lirlar .  Başçı  al  baş  barınağını  burnunun  ucuna  qoyub  deyir: 

- Çırtı ,  çırtı! 

Uşaqlar  ona  cavab  verirlar : 

- Can  çırtı! 

Uşaqlar  yena  geri  çaRilirlar .  Bu  dafa  başçı  sol  alinin  baş  bar­

ınağını  qulağına  vurur.  Uşaqlar  onun  Kimi edib başçıya  yaxınlaşır­

lar.  Başçı  deyir: 

- Çırtı ,  çırtı! 

Sağ  tarafdaKi  uşaqlar  ona  cavab  verirlar: 

- Can  çırtı! 

Başçı  deyir: 

- Bizim  çırtı  sizin çırtıya  yalan  dedi . 

SağdaKı  uşaqlar  deyirlar: 

- Kimin  saqqalına  yaraşır? 

Başçı  deyir: 

---

366 

Azarbaycan  şifahi  xalq adabiyyatı  antologiyası 

- Har  Kas  tez  qaçmasa ,  onun  saqqalına  yaraşır . 

Hamı  nişan  qoyulmuş  yera  qaçır .  Kim  gerida  qalsa  ona  deyir-

lar : 

- Tısbağa  tıs ,  boynunu  qıs! 

Oyun  axıra  çatınca  heç  Kasin  ixtiyari  yoxdur  özü  istadiyi  Ki­

mi  haraKat  etsin .  Qaydanı  pozanlar  töhmatlanib  oyundan  çıxarılır . 

Hamı  başçının  amri  ila  haraKat  edir,  nizam-intizama  tabe  olur . 

Mara 

U şaqlar  halay  galmaK  şarti  ila  iKi  dastaya  ayrılırl ar .  Oyun  iş­

tiraKçıları  özlarina  giz li  ad  qoyub  iKi-iKi  galib  başçıların  qarşısın­

da  dururlar : 

- Halay,  halay! 

Başçılar  deyarlar: 

- Haldıx ,  qıldıx . 

Uşaqlardan  biri  deyir: 

- Kima  çaylar  qurudan ,  Kima  dağlar  dağıdan . 

Başçılardan  biri  cavab  verar : 

- Mana  dağlar  dağıdan . 

Öz üna  şarti  olaraq  "dağlar  dağıdan"  adı  qoyan  uşaq  bir başçı­

ya ,  "çaylar  qurudan"  da  o  birisina  düşür. 

Bu  minvalla  uşaqlar  iKi  yera  ayrılırlar .  Uzaqda  bir daş  nişan 

qoyurlar .  Har  dastarlan  biri  qaçır .  Kim  tez  gedib  alini  daşa  vur ar 

va  başçısının  yanına  tez  qayıdarsa qalaba çalar.  Kim  geri  qalsa,  ita

­

lanib  sıradan  çıxarılar. 

Yoldaş,  sani  Kim  apardı? 

Halay-halay  getmaK  yolu  ila  uşaqlar başçılar  arasında iKi das­

taya  ayrılırlar .  Sıra  ila  dal-dala  düzülürlar .  Gerida  düzülmüş  das

­

tadan  bir  uşaq  galir,  onlardan  birinin  arxasından  irali  italayib  apa­

rır .  Aparılan  uşaq  geri  baxmamalı,  ancaq  himla  onu  aparan  uşağ'l 

tanımalıdır . 

Yoldaşlarından  biri  aparılan  uşağa  harKdan  deyir : 

- Yoldaş ,  sani  Kim  apardı? 

Uşaq  aparanı  tapa  hilsa ,  onu  da  götürüb  öz  yoldaşlarının  içi­

na  qayıdar ,  dastarla  bir  n af ar  artır.  Yox ,  uşaq  ta pa  bil masa,  aparan 

uşaq  onu  götürü b  öz  dastasina  qayıdır .  Bu  qayda  ila  oyunda  uşaq­

ların  hamısı  iştiraK  edir.  Hansı  dastanin  uşaqlarının  hamısı  o  biri 

dastaya  Keçsa ,  o  dasta  uduzmuş  olur. 

---