Redaksiyadan əvvəli də var. Ancaq “
Yüklə 3,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
56 №2 İyun 2014 ki, sinfi maraqlar baxımından işçilərin əsas kütləsinin sənayedə, xidmət sahəsində yaxud elmi müəssisələrdə cəmləşməsi vacib deyil. Onların dərisinin nə rəngdə olduğu və dini inanclarının necə olduğu da qətiyyən əhəmiyyət kəsb etmir. Bundan başqa, əmək haqqında olan fərq belə istismarın sinfi mahiyyətini dəyişmir 2 . Bu fikirlər sinfi mübarizə baxımından, bütün istismar olunanları bir bayraq altında birləşdirmək baxımından uğurlu sayıla bilər. Amma top-menecerlə sıravi fəhləni bir bayraq altında birləşdirmək mümkündürmü? Yaxud Mcdonalds işçisi ilə onun kimi xidmət sahəsində çalışan hüquqşünası? Və ən əsası, marksizmin sosial struktur və iqtisadi sistemə əsaslanaraq qurduğu konsepsiyaya nə dərəcədə uyğundur? Hardt və Neqri siniflərin müəyyənləşməsində siyasi konsept təklif edirlər, bu yanaşmada sinif birlikdə mübarizə aparan kollektivdir. Amma sinfi strukturun marksist konsepsiyası daha dərin analiz tələb edir. Bu analiz zamanı isə kifayət qədər fikir ayrılıqları yaranır. Marksistlər arasında siniflərin müəyyənləşdirilməsində onları veberian və digər qeyri-marksist baxışlardan fərqləndirən ortaq məqamlar olsa da, hal-hazırda kapitalizmdə hansı siniflər mövcuddur sualına ortaq cavab verilmir. Xüsusən də fikir ayrılığı müxtəlif tip menecerlər, yüksək kvalifikasiyalı işçilərlə bağlıdır. Amerikan marksist sosioloq Erik Olin Rayt hesab edir ki, bu problemi bir neçə yolla həll etmək olar. Birinci – bütün bu mövqeləri işçi sinfində birləşdirmək. Yuxarı təbəqəyə aid olan xırda qrup menecer və idarəçiləri çıxmaqla, qalan bütün muzdlu işçilər – işçi sinfinə aiddir. Bu halda kapitalist cəmiyyətlərdə 3 sinif mövcuddur: sayca ən çox olan işçi sinfi (əhalinin 80-90 %-i), az sayda xırda burjuaziya (müstəqil istehsalçılar, 8-10%) və çox az sayda kapitalist sinfi. İkinci yol – bir çox muzdlu işçi kateqoriyalarını həm də “yeni xırda burjuaziya” adlandırılan xırda burjuaziya seqmentinə aid etməklə, ənənəvi xırda burjuaziyadan (sənətkar, mağaza sahibi, müstəqil istehsalçı) ayırmaq. Üçüncü variant – həmin muzdlu işçiləri xırda burjuaziyanın bir hissəsinə yox, yeni “mütəxəssis və menecerlər sinfinə” (Professional and Managerial Class — 2 Кагарлицкий Б.Ю. Политологияреволюции. С.78. 57 PMC) aid etmək. Nəhayət, dördüncü yol – belə qəbul etmək olar ki, istehsal prosesində heç də bütün mövqelər birmənalı olaraq bir sinifdə birləşmir. Bu nöqteyi-nəzərdən, bəzi mövqeləri “ziddiyyətli sinfi mövqelər” adı altında birləşdirmək olar. Bu möv- qeləri də özlüyündə iki is- tiqamətə ayırmaq olar. İsteh- sal prosesində ziddiyyətli funksiyalarına görə və ziddiy- yətli struktur münasibətləri- nə görə (hökmranlıq və ta- belik) fərqlənənlər. Ziddiyyətli sinfi möv- qelər nəzəriyyəsi barədə ilk fikirlər “New Left Review” jurnalında 1976-cı ildə dərc olunub. Erik Olin Rayt hə- min mövqeləri bu cür sis- temləşdirir. Menecerlər və master- lər (supervisors) – işçi sinfi ilə kapitalistlər arasında ziddiyyətli mövqe tuturlar. İşçi sinfi kimi onlar kapitalın idarə olunmasında iştirak etmirlər, amma işçilərdən fərqli olaraq, istehsal prosesində işçilərin əməyi üzərində nəzarət funksiyasına malikdirlər. Bunlar arasından yuxarı vəzifədə olan menecerlərin mövqeyi daha çox kapitalist sinfinə, masterlər isə işçi sinfinə yaxındırlar. Xırda sahibkar (small employers) – xırda burjuaziya ilə kapitalistlər arasında Guy Standing-in «Prekariat, yeni təhlükəli sinif» kitabının üz qabığı 58 №2 İyun 2014 ziddiyyətli mövqedədirlər. Xırda burjuaziyadan fərqli olaraq, muzdlu işçi qüvvəsindən istifadə edirlər və ona görə də istismarçıdırlar. Digər tərəfdən isə özləri də istehsal prosesində öz işçilərilə eyni dərəcədə iştirak edirlər, həmçinin kifayət qədər kapital yığacaq qədər işçi qüvvəsindən istifadə edə bilmirlər. Yarım avtonom işçilər – xırda burjuaziya ilə işçi sinfi arasında ziddiyyətli mövqedədirlər. İşçi sinfi kimi onlar da pul kapitalının və başqalarının işinin idarə olunmasında iştirak edə bilmirlər. Amma xırda burjuaziya kimi müəyyən dərəcədə öz fiziki istehsal vasitələrinə nəzarət edə bilirlər. Qeyd edək ki, bu yanaşma yalnız bilavasitə istehsalda məşğul olanların möv- qelərini özündə birləşdirir. Kapitalist istehsalından kənarda olan mövqelər (dövlət qulluqçuları, evdar xanımlar, pensionerlər, tələbələr və s.) bu kriteriyalara əsasən analiz olunmur. Həmçinin bu yanaşma cəmiyyətin sosial strukturunu dərindən analiz etmək üçündür və istənilən halda 2 sinif (kapitalist və işçi) arasında qütbləşmə reallığı bir faktdır. Bu baxımdan “orta sinif” adlandırılan təbəqə sadəcə mağaza sahibləri, fermerlər və s. ənənəvi xırda burjuadan təşkil olunmuşdur. Kapitalizm inkişaf etdikcə bu təbəqədə yer alan əhalinin sayı və xırda burjua istehsalının payı da dayanmadan azalır, sinfi struktur işçilər və kapitalistlər arasında daha da qütbləşmiş olur. Bu qütbləşmə özünü hər məsələdə göstərir. Sosial bərabərsizliyin durmadan artdığı bir dövrdə sinfi mənsubiyyət həyat səviyyəsi, ailə həyatı, həyat müddəti, təhsil, istirahət vaxtını və s. müəyyən edir. Xəstəliklər haqqında məlumatın azlığı, tibbi yardım üçün müraciətdə yaranan problemlər daha çox hallarda əzilən sinfin xəstələnməsinə və iş qabiliyyətini itirməsinə səbəb olur. Sinfi fərqlər özünü asudə vaxtın istifadəsində də göstərir. Yuxarı sinfin nümayəndələri daha çox oxumaq, teatra, konsertə getmək imkanına malikdirlər. Həmçinin yuxarı sinfin nümayəndələri asudə vaxtlarında idmanla məşğul olduğu halda, işçi sinif daha çox müxtəlif idman yarışlarına tamaşaçı rolunda çıxış edirlər. Bundan başqa aydın məsələdir ki, hakim sinfin daha yaxşı təhsil almaq imkanı var, işçi sinfin isə əksinə. Sinfi mənsubiyyət insanların dostluqlarına belə təsir edir. Əksər hallarda dostlar eyni sinfə mənsub olurlar, çünki onların təhsil aldıqları müəssisələri, istirahət etdikləri yerləri və Yüklə 3,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|