Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "İnsan heyvanla (canlılıq) mələk (nitqə malik olmaq) arasında dayanan məxluqdur. Əgər onun canlılığı, yəni heyvani cəhəti
- "İnsan - şüura, nitqə malik canlıdır"
- Ddrsin əlavəsi
Məntiq. Lətifə; Bir dəfə şah, sarayda süfrə açdıraraq böyük məclis qurur və hamım dəvət edir. Bu dəvəti Bəhlul da qəbul edib, həmişəki kimi sadə, köhnə əba-qəbasmı geyərək saraya yolla- mr. Bəhlulun köhnə geyimdəki sadə halım görən əyanlar ona məclisin küncündə bir yer ayırırlar. Bəhlul axıra kimi sakitcə, məclisin bitməyini gözləyir. Məclis sona yetir və hər kəs öz evinə dağılır. Şah bir müddətdən soma yenə də süfrə açaraq hamım dəvət edir. Bu dəfə Bəhlul gözəl, bərli-bəzəkli, qızıllı-gümüşlü geyimlə saraya daxü olur. Onu tanımayan əyanlar bu dəfə Bəhlula şahm yaxmiığmda, varlılarm cəm olduğu tərəfdə yer verirlər. Bəhlul yenə də sakitcə qəbul edib ona verilən yerdə əyləşir. Məclisin söhbət hissəsi tamam olandan soma yemək- içmək vaxtı gəlib çatır. Hamımn başı süfrə nemətlərinə qarışan zaman, Bəhlul qarşısmdakı nemətləri zərli-zibalı, qızıllı-gü- müşlü əbasmm qoltuğuna dolduraraq deyir: "Ye, ye! Nə gözəl nemətlərdir, ye!". Bunu görən şah və ətrafdakılar Bəhlulun bu işinə mat-məəttəl qalırlar. Ondan belə etməyinin səbəbini soruşduqda, Bəhlul cavab verir: "Keçən dəfəki məchsə köhnə paltarla gəlmişdim, əhəmiyyət verməyib məni bir küncə atdınız. İndi də bu gözəl paltarlarla gəlmişəm. Amma bu dəfə şahm yaxmiığmda - gözəl geyimlilərin yamnda yer verdiniz. Görürəm ki, sizin bu rəftarmız gözəl geyimə görədir. Buna görə də süfrədəki nemətləri paltara yedizdirirəm". Bəli, bəzi insanlar üçün geyim, maşm, pul, qızıl daha önəmlidir. Görəsən, belə "şəxsiyyətlər"in insanla nə fərqi vardır?! Bu mövzuya aid qüdsi hədislərdə gəlmişdir ki, "İnsan heyvanla (canlılıq) mələk (nitqə malik olmaq) arasında dayanan məxluqdur. Əgər onun canlılığı, yəni heyvani cəhəti, nitqə malik olmasına, yəni mələkuti cəhətinə qalib gəlsə, onda insan heyvandan aşağı, yox əgər əksinə olsa, bu zaman da mələkdən üstün olar". 452
_________________________________________________________ Xaric oxu Heyvanlarda, yalnız canlılıq var, mələklərdə isə, yalnız nitq, şüur və s. İnsanda da bu iki xüsusiyyətin hər biri cəm olmuşdur. Bıma görə də, insanı "insan - nitqə malik olan canlı" kimi tərif edirlər. Məlumdur ki, hansı tərəf üstünlük təşkil etsə, insan o tərəfə doğru yuvarlanmalıdır. Həm "canlılıq", həm də "nitq qüvvəsi" insarun zati xüsusiyyəti olduğundan, bunlardan hər hansı biri önə keçsə, insan ona uyğun da formalaşacaqdır. Bımu psixologiya elmində daha dəqiq müşahidə etmək olar. Belə ki, canlılıq xüsusiyyətləri mələkuti xüsusiyyətlərinə qalib gələn şəxslərin üz cizgilərində dəyişikliklər baş verir. Əksinə olan halda, bəzi şəxsiyyətlərdə aydm göründüyü kimi, sanki, insanın simasmdan nur tökülür. Bu isə hər kəsə müyəssər olmur. Bir balaca da açıqlamaq istəsək, deyə bilərik ki, ir- fan elmləri ilə həm nəzəri, həm də əməli məşğul olan ariflər Allahm verdiyi "Bərzəx" bəsirəti sayəsində, hansı cəhəti (heyvani, ya mələkuti) olur olsun üstünlük təşkil edən insanla- rm əsl simalarım, üzlərinin aldığı quruluşu. Bərzəx aləmində müşahidə edirlər. Bəzi insanlar üçün bu, qəbulolunmaz olsa da. Quranda buna onlarla misal göstərmək olar. Beləliklə, insan, yalnız və yahuz təfəkkürü, şüuru, ağlı, ekni, mənəviyyatı, mərhəməti, əxlaqı kimi
mələkuti, mənəvi
xüsusiyyətlərlə dəyərləndirilə bilər. Bu kimi zati ünsürlərdən başqa qeyri-zati olan maddi
dəyərsizliklərlə qiymətləndirilməsi insaniyyətdən kənar və məntiqsizlikdir. Buna görə də insan nəzəri olaraq, yahuz "İnsan - şüura, nitqə malik canlıdır" kimi tərif edilməli və bu tərifə uyğun olaraq da əməli həyat sürülməlidir. Əks halda, mələkut aləminə məxsus nitq (şüur, təfəkkür, hidayət və s.) aradan qalxmalı və insanlıq günəşi sönərək, heyvanlıq zülməti onun bütün varlığım fəth etməlidir. Bu da əsl Cəhənnəmin, odun, alovım özündən başqa bir şey deyil!
453
Məntiq ____________________________________________________________ Ddrsin əlavəsi - 7 (Hökm): Bir çox insanların, Allaha imanlarının olduğunu qətiyyətlə israr etdiklərini görürük. Halbuki həmin insanlarm çoxu Allahm dediklərinə qarşı çıxırlar. Hətta onlar bəzən küfr belə edirlər. Amma, doğrudan da, bir çox insanlarm Allaha imanlarmm oluğunu inkar etmək olmaz. Bəs bu iki ziddiyyətli halı necə izah etmək olar? Əxlaq alimləri bunu ekn və əməllə əlaqələndirirlər. Yəni imarun dərəcələri vardır. Belə insanlarm da bu cür imanları imarun aşağı səviyyəsinə aiddir. Yaxud "Əməlsiz iman, iman deyil" məşhur cümləsi hamımıza məlumdur. Biz Quranda imanm həmişə əməllə bərabər işləndiyini müşahidə edirik. Bu da əməlsiz imarun fayda vermədiyinə bir dəlildir. Bu barədə geniş məlumat üçün əxlaq kitablarma müraciət etmək olar. Amma həmin mövzunu bu dərslə əlaqələndirərək izah edək.
Əslində, imanlarrrun olduğunu vurğulayanlar, zahirdə "La ilahə illəllah" hökmünə imanlarmm olduğunu göstərirlər. İndi biz bu hökmü araşdıraq. "Hökm dörd məkanda" bəhsini bu hökmə tətbiq edək. Bu hökmün qarşmızda olan yazı forması yazılı aləmdə, tələffüzü şifahi aləmdə, xarici aləmdəki həqiqi varlığı isə xarici aləmdə qərarlaşmış olacaq. Zehin aləmindəki forması da aydmdır. Belə ki, hamımız bu hökmün mənasırun "Allahdan başqa ilah yoxdur" olduğımu bilirik. Elə isə, "La ilahə illəllah"ı təsdiq edən şəxsə sual verilir ki, "Sən bu şeyin hansı məkanda olan predmetinə iman gətirmisən?". Əgər cavabda "Xarici aləmdəki predmetinə" deyilsə, bu şeyin, doğrudan da, xarici aləmdə var olması üçün, ya da bunu xarici aləmdə göstərmək üçün Allaha ibadət mütləq əməldə icra edilməlidir. Belə olmayan halda, cavab şəxsi olduğımdan, bu şeyin xarici aləmdə var olması özünü doğrultmur. Yaxud insan psixo- logiyasma əsasən, hər bir insan ya gizli, ya da aşkarcasma nəyəsə tapımr, ibadət edir. Deməli, nəyəsə ibadət edən insarun, bu hökmün xarici aləmdə var obnasmı təsdiqləməsi üçün mütləq Allaha ibadət etməlidir. Yoxsa bu söz yalan olur. Bəs iba 454
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|