Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
100 anda şüurlarından gəlib gedir. Ali olanı qarşılarına çıxan ilk daşa keçirir, fetişləşdirir və əgər o daş onlara yardımçı olmursa stayiş etdikləri bu daşı atırlar» (18, səh.111). Zənci irqinin nümayəndələri mənəvi cəhətdən əsarətdədirlər, bu əsarətdə olan yalnız xristian dinini qəbul etdikdən sonra azad ola bilərlər. Zənciləri ruhu özünə qapılmış haldadır və inkişafdan meyli ən aşağa səviyyədədir. Monqol irqinin mənəvi xüsusiyyətlərini pedantizm və rahatsızlıqda günahlandıran Hegel bu irqə mənsub olanların ruhunda inkişafa doğru bir meyl olduğunu göstərir. Lakin bu inkişaf öz hədəfinə tam çata bilmir və nəticədə ruh öz azadlığının mütləq dərkinə nail olmur. Azadlığın dərk olunmasını dini dünyagörüşlə bağlayan Hegel belə bir fikir irəli sürür ki, monqol irqinə formalaşmış allah predmeti sonlu təbiətə malikdir. Buradakı allah anlayışı təbiətdən ayrılsa da yenə təbiətə doğru meyl edir, nəticədə isə ruh əsl azadlığını tapa bilmir. Elə bu səbəbdən də monqol irqinin insanları da özünün şəxsiyyət olduğunu qavraya bilmir. Ən ali irq olan kafkaz irqində isə ruh tərəqqiyə və yaratmağa doğru meyl edir. Bu irqin nümayəndələri olan insanlar - yəhudilər, müsəlmanlar və xristianlar ən ümumi olanı düzgün anlayır. Hegel Şərq xalqlarına etinasız münasibət bəslədiyi halda İslam dininə böyük qiymət verir. Müsəlmanların xüsusilə də ərəblərin Allaha sonsuz bir hisslə bağlı olduqlarını, özlərinin bütün varlıqlarının allah üçün 101 yaranması fikri müsbət bir xarakter kimi izah olunur. İslam dininin ən zəif cəhəti Hegelə görə allah anlayışının konkret bir formada olması idi. Kafkaz irqinin digər nümayəndələri olan xristianlar isə ən müəmməl bir təbəqədə yerləşirlər. Bir xristianın və ya avropalının ruhunun mahiyyəti elə özünüdərkdən ibarətdir. «Avropa ruhu özünü dünyaya qarşı qoyur, ondan azad olur, ancaq yenicə bu əksiliyi bərtərəf edir, özünə, öz sadəliyinə, öz başqasına, çoxluğa qayıdır. Buna görə də burada başqa irqlərə yad olan biliyə sonsuz canatma hökm sürür. Avropalını dünya maraqlandırır, o dünyanı anlamağa qavramağa, özündə əks olanı özününkü etməyə, dünyanın bütün xüsusi hadisələrində cinsi, qanunu, ən ümumini, fikri, daxili məntiqi seyrə can atır» (18, səh.115). Malay və amerika irqlərini də xarakterizə edərək bunların mənəvi əsarətdə olduqlarını, bu əsarətdən çıxış yolununsa yalnız xristianlıqda və avropalaşmada olduğunu vurğulayır. Hegel ayrı-ayrı xalqları yerli ruhlar deyə adlandırır və yerli ruhların mənəvi xarakteristikasını verərkən, onların düşüncə səviyyələrini, həyat qabiliyyətlərini özünəməxsus bir tərzdə yorumlayır. İnkişaf etmiş yerli ruhlar deyə adlandırdığı yunan, italyan, ispan, ingilis, fransız və alman xalqlarının eyni ardıcıllıqla xarakterizə edir. Yunanların tarixi keçmişinə daha çox nəzər yetirən Hegel italyan, ispan, ingilis, fransız və alman xalqlarını «Avropanın xristian xalqları» deyə adlandırır. Və bu xalqların 102 psixoloji, mənəvi, fiziki xarakteristikasını, dini və siyasi dünyagörüşünü müzakirə edir. «Hegel deyir ki, Ruh özünüanlamada irəliləmək üçün bir ulusu seçir və onun maddi, mənəvi irəliləyişində özünü bilmək yolunda irəliləyir. Həmin xalq daha ruhu irəliyə apara bilməyəndə, Qut onu özbaşına buraxır, təsadüfi məqsədlərin ixtiyarına verir, başqa ulusu seçir, onun etdukləri, gördükləri və anladıqları ilə irəliləyir. Beləcə, Şərq xalqları ilə ucalıb, sonra yunanlara, sonra romalılara keçir.»(22, səh.226) Milli və irqi xüsusiyyətlər o dərəcədə möhkəm təsirə malikdirlər ki, təbii və yerli ruhlar dəyişik mühitə düşsələr belə, bu heç bir xarakteri dəyişdirmir. Təbii və yerli ruhların xarakteristikasını verərkən, ilk öncə onların tarix səhnəsindəki çıxışları nəzərə alınır, ümumdünya tarixinin izahına böyük önəm verir. Avropa millətlərinin, yerli ruhların psixologiyasından, mənəvi keyfiyyətlərindən bəhs edərkən mükəmməl və tamamlanmış millətin alman milləti olduğundan bəhs edir. Digər avropa millətlərinin, xalqlarının mənfi keyfiyyətləri olduğu halda almanların heç bir mənfi xarakteri olmadığını iddia edir. Düşüncəsinin, təfəkkür tərzinin dərinliyi ilə seçilən almanlar nəinki avropanın, hətta bütün dünyanın yerdə qalan bütün digər millətləri içərisində fərqli və üstün xarakterlərə malikdir və əgər belə demək mümkünsə, ən ali və tam inkişaf etmiş «yerli ruh»dur. Hegel «yerli ruh»lar deyə adlandırdığı ayrı-ayrı millətlərin xarakterini özünəməxsus bir tərzdə izah 103 etdikdən sonra insanları temperamentinə görə də fərqləndirir. «Təbii ruh», «yerli ruh» anlayışlarından sonra üçüncü və son bölgü «fərdi ruh» anlayışının izah edilməsinə başlayır. Əgər «təbii ruh» irqləri, «yerli ruh» xalqları təmsil edirdisə «fərdi ruh» insanların özünəməxsus xüsusiyyətləri, talantı və temperamenti ilə izah olunurdu. «Fərdi ruh»un xarakterinin formalaşmasında təbii və yerli ruhların da təsiri öz əhəmiyyətini göstərir. Hegelə görə fərdi ruh öz fərdiliyi ilə müxtəliflik yaratsa belə buna o qədər də diqqət yetirmək lazım deyil. Fərdi ruhun yaratdığı fərqlər mükəmməl bir təhsilin sonunda dəyişilə bilər, yəni fərdi ruhun yaratdığı fərqlər müvəqqətidir. Elə bu səbəbdən də fərdi ruhun yaratdığı fərqlərə müəllim əhəmiyyət verməməli, bu fərqlər yalnız ailədə nəzərə alınmalıdır. Fərdi ruhun xarakterlərinin fərqlənməsində temperament, talant və düha anlayışları önəmli bir əhəmiyyət kəsb edirlər. Temperamentlərin sanqvik, fleqmatik, xolerik və melanxolik deyə dörd hissəyə bölür və bunların hər birinin psixoloji xarakterləri haqqında məlumat verir, onların fərqli və oxşar cəhətlərini müzakirə edir. Temperamentin dörd növə bölünməsini qədim yunan fəlsəfəsindəki dörd fəzilətlə bağlı olduğunu iddia edir. Hegelə görə temperamentin bölgüləri arasında əsas fərq təbii ruhların öz işinə nə dərəcədə bağlı olması zamanı ortaya çıxır. Hegelin nöqteyi-nəzərindən belə fikir ortaya çıxır ki, temperamentlər arasındakı fərqlər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|