Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 Hegel gənclərə gerçəkilik, həyat nə qədər dəyişkən və acı olsa da ona uyğunlaşmağı məsləhət görürüdü. Gənc nəsillərə itaət etməninin vacibliyindən söhbət açan filosof uşaqların təhsil və tərbiyə sisteminə, intizamına böyük diqqət yetirirdi. Təkəbbürlü və lovğa gənclərdə olan ziddiyyət yaşlı nənəsildə özünü biruzə vermirdi. Dünyanı tam dəyişdirmək istəyən gənclərdən fərqli olaraq, tərəqqi və təkmilləşmə gedən yaşlı nəslin yaradıcılıq imkanları geniş olduğundan onlar inqilaba meyl etmirlər. Filosof bununla göstərmək istəyirdi ki, ibtidaidən aliyə, sadədən mürəkkəbə doğru gedən inkişafın qabağında heç bir qüvvə dayana bilməz. Hegel oyaqlığı «ruhun birbaşa formasını yaradan subyektivlik şimşəyi» yuxunu isə ruhun heyvani halı adlandırırdı. Ruhun antropoloji inkişafının sonuncu forması olan xalis təbii ruhun sonuncu forması kimi yuxu və oyaqlıq veeilmişdi. O, hesab edidi ki, özünü ətraf maddi aləmdən ayıran ruh məhz oyaq ruhdur. Oyaqlığı ruhun sadə vəhdətdə əks olan halı, yuxunu isə ruhun neytral vəhdətə salınmış vəziyyəti kimi dəyərləndirən filosofoyaq ruhu yuxu ilə müqayisədə tərəqqi kimi qələmə verirdi. Subyektiv ruhun təhlili ilə ruhun özinkişafının araşdırmalarına başlayan Hegel qeyd edirdi ki, «təkcə mütləq ruh deyil, subyektiv ruh da ideyanın gerçəkləşməsi kimi dərk edilməlidir.» İnsanın şərhinə geniş yer verilən bu fəlsəfədə ruh fəaliyyətdə olaraq, 97 göydə, yerdə − ümumiyyətlə mövcud olan hər şeydə özünü dərk edən qüvvə kimi göstərilir. Ruh insanın mahiyyəti, azadlıq, heç bir zorakılığı qəbul etməyən düşüncə ruhun fəaliyyəti, bu fəaliyyət isə ruhun mahiyyətidir. Hegel ümumbəşəri ruhun tarixi inkişafında hər bir insanın inkişafının səbəblərini idealist fəlsəfi sistemə uyğun olaraq ictimai şüurda, mənəvi istehsalda görən filosof maddi istehsalın bu sahədəki rolunu inkar edirdi. Hegelin yaratdığı fəlsəfi sistemin ən ali forması olan ruh fəlsəfəsi «mütləq ideya»nın inkişafında üçüncü və sonuncu mərhələni yaradır. «Mütləq ideya» təbiəti dərk edərək ruhun özgələşmiş formasından özünə qayıdır. «Mütləq ideya» insan şüurunun və fəaliyyətinin müxtəlif növlərində öz mahiyyətini dərk edir və «mütləq ruh» zirvəsinə ucalır. Ruh fəlsəfəsinin «subyektiv ruh» bölümündə antropologiya məsələlərinin şərhinə toxunulur, bu mövzunun izahı zamanı da Hegel öz idealist fikirlərindən əl çəkmir. Hegelin antropologiya mövzusunu «Təbiət fəlsəfəsi»ndə izah etməməsi təsadüfi bir xarakter deyildi. Antropologiyanı insanın ruhi həyatını öyrənən elm kimi qiymətləndirən Hegel ruhun bütün fəaliyyətinin təbiətlə bağlı olduğunu da inkar etmir, ruhu və bədəni vəhdətdə götürürdü. Elə bu səbəbdən də ayrı-ayrı coğrafi regionda yaşayan insanlar bir-birindən fərqli xüsusiyyətlərə malikdirlər. «Ruh öz substansiyasında, təbiət ruhunda ümumi planetar həyatla, iqlim fərqlərilə, fəsillərin, 98 sutkaların və s. dəyişməsi ilə - onda bir qədər tutqun ovqatda olan təbii həyatla yaşayır» (18, səh.103). Hegelə görə insanın ətraf mühitdən, coğrafi regiondan asılılığının qarşısını yalnız bir yolla - savad və təhsil əldə etməklə almaq olar. Hegelə görə ruh təbiətin həqiqətlərini özündə əks etdirir və təbiətlə münasibətdə mütləq birinci kimi çıxış edir. İdeyanın təsvirindən ibarət olan xarici təbiət ruhdan öncə mövcud olmuşdur. Ən ümuminin və ya məntiqi ideyanınsa hər ikisindən əvvəl mövcud olması dialektik inkişaf nəzəriyyəsini ortaya çıxarırdı. Hegel bu qənaətə gəlir ki, ruh özü-özünü anlayan ideyadan başqa bir şey deyildir. Hegelə görə ruh təbiətin bir hissəsi olan heyvanlara da məxsusdur, lakin heyvan ruhu azadlıq duyğusundan mərhumdur, heyvanın duyduğu, hiss etdiyi anlayış, predmet haqqında sadə təsəvvürləri belə yoxdur. Şüurun və mənlik şüurunun düşüncədə yaranan vəhdəti, praktik və nəzəri fəaliyyətin vəhdəti olan ruh ümumdünya tarixini yaradır. Ruhun varlığının əsas xüsusiyyəti idrak üçün fəaliyyətdə olmasıdır. Bu fəaliyyət zamanı ruh özündə təbii və hissi olan hər bir şeyi ortadan qaldırır, dərk etmə prosesində özünə qədər yüksəlir. Mütləq olan hər bir şeyin ən yüksək, ən ali forması ruhdur. Hegel ruh anlayışının izahını verdikdən sonra «təbii ruh»un izahını verməyə başlayır. Subyektiv ruhun üç forması olduğunu söyləyərək, buraya «təbii ruh», «şüur» və «ruh» anlayışlarını aid edir. «Təbii ruh»un əsas fərqləndirici xüsusiyyəti onun 99 cismanilikdə irqi fərqlər kimi ortaya çıxmasıdır. Elə antropologiyanın izahı da buradan başlayır. Hegel antropologiyanın izahına astrologiyanın inkarı ilə başlayır, planetlərin və ulduzların canlıların fəaliyyətin heç bir təsir göstərə bilmədiyini sübut etməyə çalışır. İnsan ruhu özünü təbiətə hökmran bir qüvvə kimi göstərməli, astronomik və kosmik dəyişikliklərə əhəmiyyət verməməlidir. Yerin öz təkində baş verən metroloji təsirlərə gəldikdə isə bunun bütün canlılara təsirinin əhəmiyyətli olduğundan söhbət açır, yunanların və romalıların antik dövrdə təbiət hadisələrinə nə qədər bağlı olduğunun yersiz olmadığı vurğulanır. Bu zaman Hegel belə bir qənaətə gəlir ki, tarixdə baş verən bütün hadisələr, məğlubiyyət və qələbələr belə yer, atmosfer, fəsil və iqlim dəyişiklikləri ilə bağlıdır. Yerdə baş verən metroloji dəyişikliklər ordunun və sərkərdənin fiziki və mənəvi cəhətdən təsir edir, hər iki tərəfin taleyi də elə bu təsirdən asılıdır. İnsan irqlərinin müxtəlifliyi, fiziki və zahiri görünüşdəki fərqin yaranmasına xüsusi təbii ruhlar səbəb olmuşdur. Kafkaz, həbəş və monqol irqlərinə bölünən insanların foziologiyasından olan fərq onların psixologiyasına da təsir etmiş, mənəvi baxımdan da fərqə səbəb olmuşdur. Hegelə görə həbəş irqinin insanları ruh cəhətdən aşağı təbəqəni təşkil edirlər. Dünyanın ən gənc irqi olan zəncilərdə fetişləşdirilmə daha çox yayılmışdır. «Onların dinində də bir uşaqlıq var, onların duyduğu ali bir şeyi saxlaya bilmirlər, bir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|