Rəhim Həsənov
Ruh fəlsəfəsində obyektiv ruh bölümü
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Ruh fəlsəfəsində obyektiv ruh bölümü
128 3.2. Ruh fəlsəfəsində obyektiv ruh bölümü Azadlıq anlayışının meydana gəlməsi ilə «Subyektiv ruh» bölümü özünün bütün mərhələləri, dialektik pillələri və anlayışları ilə başa çatmış olur. Və ən nəhayət «Ruh fəlsəfəsi»nin ikinci mərhələsi olan «Obyektiv Ruh» bölümünün izahına ehtiyac yaranır. Hegel «Obyektiv ruh»da hüquq, mənəviyyat, əxlaq, dövlət və ümumdünya tarixinin mahiyyətini açıb göstərir, bu anlayışların izahını verir. «Ruhla yaradılmalı olan və ruhla yaradılan dünya kimi azadlığın yer aldığı reallıq formasında-bu obyektiv ruhdur» (18, səh.81). Hegel «Ruh fəlsəfəsi»nin əvvəlində bölgü apararkən obyektiv ruhu belə fərqləndirmişdi. Bir mütləq ideya kimi obyektiv ruhun əsas xüsusiyyəti onun özündə mövcud olmasıdır. Ruh özünün tam azadlığını mütləq ruhda tapsa da, bu pilləyə çatmaq üçün obyektiv ruhda özünü əks etdirməlidir. Subyektiv ruhun obyektiv ruhdan fərqli cəhətləri onun fərdi «mən»də deyil, toplum və cəmiyyət fəaliyyətində, ümumdünya tarixi prosesində özünü büruzə verməsidir. Obyektiv ruhun yalnız özündə mövcud olması onun sonlu mahiyyətə malik olması üçün zəmin yaradır. «Obyektiv ruh»un bölgülərinə gəldikdə isə onun üç hissəyə bölündüyünü – (hüquq, əxlaqilik və əxlaq) qeyd etmək yerinə düşərdi. Hegelin apardığı bölgüdə ilk yeri tutan hüquq onun yazdığı «Hüquq fəlsəfəsi» 129 əsərində geniş şərh olunur. Hüqüqun özü də üç mərhələli inkişafı özündə birləşdirir və mülkiyyət, müqavilə və hüquq hüququn pozulmasına qarşı bölgülərlə bölünür. Hüquq və borc anlayışlarını eyniləşdirən Hegelə görə borcu olmayanın hüququ, hüququ olmayanın borcu yoxdur. Cəmiyyətin və dövlətin məqsədləri, maraqları ayrı-ayrı şəxslərin maraqları ilə üst-üstə düşür. Hegelə görə mülkiyyətin yaranmasına səbəb şəxsin öz daxilinə qapanmasıdır. Mülk, şey həm mücərrəd, həm də xarici xarakterləri özündə birləşdirir. Mülkiyyətdə təsadüf də nəzərə çarpır, bu əsasən onunla izah olunur ki, mülkiyyət sərbəst iradənin fəaliyyəti nəticəsində meydana gəlir. Bu sərbəst iradənin nəticəsində insan şeyə, mülkə müxtəlif münasibət formalaşdıra bilər. Elə bu səbəbdən də mülkiyyət mülk kimi əlaqələndirici formasına malik olub, vasitə rolunu oynayır. Mülkiyyət şəxsiyyətin məqsədi rolunu oynayır. Hegelin mülkiyyət anlayışı Platonun siyasi doktirnası ilə üst-üstə düşür. Burjua aristokratiyasının tərəfdarı olan Hegel XIX əsrdə Qərb aristokratiyasının, burjua mülkiyyətinin ən güclü dəstəkləyicilərindən biri kimi məşhur olmuşdu. Müqavilə hüququn ikinci pilləsini təşkil edir, müqavilənin əsas səciyyəvi cəhəti iki iradənin razılığının gerçəkləşməsi, reallaşmasıdır. Əgər insan öz iradəsini başqasının istəyinə uyğunlaşdırırsa, şeyə olan münasibətdə öz şəxsi iradəsini geri götürürsə bu 130 zaman müqavilənin zəruriliyi ortaya çıxır. «Hegel dövlətin ilahi mahiyyət daşıdığı ideyasından çıxış edərək onun ilahi mənşəyə malik olduğunu qeyd edir və bu zəmində də ictimai müqavilə nəzəriyyəsini təkzib edir. Dövlətin mənşəyini müqavilə prinsipi əsasında şərh edən nəzəriyyə heç də ilahi bir qurum kimi deyil, əksinə olaraq, insani bir qurum kimi dəyərləndirir. Hegel bu nəzəriyyəni ideyadan mərhum olan abstraksiya kimi səciyyələndirir» (11, səh.144). Hegelə görə müqavilə tərəflərdən heç birindən asılı olmayan bir anlayışa malikdir, özü üçün və ya özündə mövcud bir mahiyyəti özündə saxlayır. Əgər müqavilə tərəflərdən hansısa birindən asılı olaraq qalsaydı, onda bu sonsuz xarakterə malik olar və tamamilə başqa bir mahiyyət kəsb edərdi. Müqavilədə iradə, istək və intellidensiya bitmiş və tam bir formaya malik olmalıdır. Əgər müqavilə zamanı aksidental və ya təsadüfi iradənin razılığı gerçəkləşirsə, onda bu müqavilənin məhvi, ləğvi labüd bir xarakteri də özündə tutur. Artıq bu zaman təsadüfi olan iradənin fəaliyyəti nəticəsində müqavilə hüququn çərçivəsindən kənara çıxır və bu da hüquq pozğunluğuna gətirib çıxarır, bu isə artıq müqavilənin sona çatmasına bir işarədir. Müqavilənin ləğvinin nəticəsində hüququn pozulmuş hüquqa olan münasibəti zərurət formasında ortaya çıxır. Bu zaman hüququn son inkişaf mərhələsi olan hüqüq hüququn pozulmasına qarşı özü də bir neçə mərhələdən təşkil olunur. Azadlığın 131 mövcudluğunu bildirən hüquq anlayışı kənar qüvvələrin və başqa şəxslərin münasibət formalarının müxtəlifliyi ucbatından bölünmə prosesinə məruz qalır. Bilməməzlikdən yaranan hüquq pozuntusu, yalan anlamında olan hüquq pozuntusu və zorakılıqdan yaranan hüquq pozuntusu kimi özünü göstərir. Bilməməzlikdən yaranan hüquq pozuntusuna əsas səbəb hüquq görüntüsünün fərqli əsaslara malik olmasıdır. Burada şəxslərin şəxsi və şey yönündən fərqli olan fərdi iradələri hüququn nəzarətinə tabe edilir. Yalan anlamında olan hüququn yaranmasına səbəbsə onun şər mahiyyətli iradə tərəfindən törədilməsidir. Burada hüquqa kənardan verilən mahiyyətlə onun daxilindəki mahiyyət fərqli bir məzmuna malikdir. Eyniyyət mühakiməsi ilə sonsuz mühakimə anlayışları öz mahiyyətlərini saxlamağa nail olurlar. Hüquq pozuntusunun son forması isə cinayət əhəmiyyətini daşıyır və ağılsız mahiyyətli hərəkətin nəticəsində ortaya çıxır. Zorakılıqdan yaranan hüquq pozuntusu özündə və özü üçün olan hüququn qəsdən pozulması ilə xarakterizə olunur. Burada şəxs yalnız özünün formal olaraq qəbul etdiyi qanunlar sistemini ictimaiyyətə qarşı qoyur. Xüsusi iradəyə malik olan hakim cinayətkar şəxsin formal qanunlarını inkar edir, yəni ona hüquqa uyğunlaşdıraraq cinayətkarın iradəsini özündə hüquq özünü gerçəkləşdirərək zorakılığa qarşı çıxır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|