Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
140 insan əməyinin maşın əməyi ilə əvəz olunması prosesini nəzərdə tuturdu. Hegelə görə insan kütlələri arasında zümrələrin mövcud olmasına əsas səbəb talant və bacarıqların müxtəlif olmasıdır. Bu isə mənəviyyata olan tələbat zamanı ortaya çıxır. Müxtəlif zümrələrdə mövcud olan fərdlər talant və bacarığa olan münasibətinə nəzərən ixtiyari və təsadüfi olaraq iki hissəyə ayrılır. Zümrələrin özünə nəzər yetirdikdə isə onlar da müxtəlif qruplar halında mövcud ola bilərlər. Zümrələr tarix boyu müxtəlif qruplar altında mövcud olmuş, vətəndaş cəmiyyətinin tarix boyu müxtəlif dövlət quruluşlarında özünə yer tapması zümrələr arasındakı fərqi silə bilməmişdir. Hegelə görə zümrələri əsasən üç qrupa ayırmaq olar: 1). Təbii zümrə. 2). Reflektiv zümrə. 3). Düşünən zümrə. Təbii zümrənin əsas təməli maddi xarakterə malikdir, məhsuldar torpaq təbii zümrənin əsas xüsusiyyətlərindən biridir. Təbii zümrə substansional cəhətdən inama və etibara bağlı olur. Zümrənin ikinci növü olan reflektiv zümrə fərdin özünün xüsusi bacarığı, talantı, dərk etmə qabiliyyəti, fəallığı, çalışqanlığı önə çıxır. Elə bu səbəbdən də reflektiv zümrə mahiyyət etibarı ilə aksidental, təsadüfi xarakteri özündə əks etdirir. Zümrənin son forması olan düşünən zümrəyə təbii və reflektiv zümrədəki xüsusiyyətlər də aid oluna bilər. «Düşünən zümrə 141 ümumi maraqlarla ilgilənir: o, ikinci zümrə kimi özünün bacarığı ilə əldə etdiyi həyatı yaşayır və birinci zümrəyə oxşar olaraq isə ictimai tamın təmin etdiyi varlıq kimi yaşayır» (18, səh.387). Vətəndaş toplumunun ikinci inkişaf pilləsi olan ədalət məhkəməsi hər şeydən əvvəl formal hüquqa malik olması ilə izah olunur. Ədalət məhkəməsində şüur özünü abstrakt şüura çevirir və ən ümumi bir formada hüquq anlayışını qanunlara diktə edir. Mücərrəd şüurun hüququ düzgün gerçəkləşdirməsi üçün qanunun qüvvədə olması vacib bir şərtdir. Vətəndaş cəmiyyətinin mühüm bir meyarı olan qanunlar bütün fərdlər, şəxslər və təkcələr üçün ali olan anlamına gəlməlidir. Hegelə görə qanunlar məzmunlu və məzmunsuz olaraq bölünürlər, məzmunlu qanunlar hüquqa uyğun gələn qanunlar, məzmunsuz qanunlarsa hüquqa uyğun gəlməyən qanunlardır. Qanunvericiliklər tərəfindən yaradılan qanun məntiqə, hüquqa, ağıla və idraka uyğun gəlməlidir, məhz belə qanunlar məzmunlu qanunlar hesab oluna bilər. Məzmunlu qanunlara əhəmiyyət verməyənlər, onları şər və qəbahətli hesab edənlər qanunun aliliyinə və hökmranlığına xələl gətirmiş olurlar. Hegel burada belə bir fikir irəli sürür ki, əgər bir halda göy cisimlərinin, heyvanların özlərinə məxsus olan qanunları varsa, insanların da qanun yaratması labüddür. İnsanlar təkcə qanunu yaratmaqla qalmayıb, bu qanunlara itaət etməyi bacarmalıdırlar. Əgər fərdin 142 dərk etdiyi qanun ədalətli qanun deyilsə, o aksitendal mahiyyətə malikdir və özbaşınalığın yaranmasını bildirir. Hegel təbiət qanunlarını ətraflı bir surətdə təsvir etdiyi halda cəmiyyət qanunlarına o qədər də geniş izah ayırmırdı. «Hegel qeyd edirdi ki, fəlsəfə təbiətin qanunlarını olduğu kimi öyrəndiyi halda, hüquq və dövlət problemləri haqqında göstərişi fəlsəfənin özündən gözləyirlər. Əsil vəzifə burada həqiqətin mümkünlüyünü başa düşməkdir. Təfəkkür və varlıq qanunları eyni olduğu üçün, bu elə ağlın, fəlsəfənin dərk etmək qabiliyyətindən irəli gəlir. Hər bir fərd öz zəmanəsinin övladı olduğu kimi, fəlsəfə də dövrün, təfəkkürdə ifadə olunmuş ruhudur» (18, səh.110). Hüquqa azad iradənin mövcud olması kimi baxan Hegelin dialektika nəzəriyyəsinə əsasən cəmiyyətin hüquqları öz yerini azadlıq ideyasına verir və burada söz məhz gerçəkləşən azadlıqdan gedir. Hüququn müəyyənləşməsi prosesi məhkəmə aparatında özünə yer tapır. Məhkəmə zamanı işi araşdıran hakim müttəhimin hərəkətində hüquqda təsadüfi mahiyyət kəsb edən işləri ortaya çıxarar. Müttəhimin təsadüfi mahiyyətli hərəkəti, yəni cinayət prosesi ortaya çıxırsa cəza tətbiq olunur. Bu zaman ədalət məhkəməsi obyektiv sübutlara daha çox üstünlük verməli və subyektivlikdən yayınmalıdırlar. Son qərarı verən hakim isə ən ümumiyə əsaslanan xüsusi subyektivliyə malikdirlər. 143 Vətəndaş cəmiyyətinin son formasında təzahür edən polis və korporasiya ayrı-ayrı şəxslərin rifahına xidmət etmək məqsədilə formalaşıb. Hegelə görə polis və korporasiya ayrı-ayrı şəxslərin rifahının təmin olunmasına kömək göstərə də bilər, kömək göstərməyə də bilər. Dövlətin substansional, ali formasına əsaslanan polis və ya dövlət polisi ən ümumilik münasibətini özündə ehtiva edir. Ən ümumiliyin xarici təzahürü olan dövlət polisi vətəndaş cəmiyyətində intizamı saxlayan fəal güc formasında çıxış etməlidir. «Hegel cəmiyyəti bir insan vücuduna bənzədir. Hegeldən sonra bəzi elm adamları da cəmiyyəti bir insan vücudu olaraq görür və incələyirlər.» (55, səh.503) Ayrı-ayrı şəxslərin xüsusi məşğulluq və maraqları ilə məhdudlaşan korporasiyada vətəndaş xüsusi şəxs kimi qərar tutur. Burada xüsusi şəxsin mülkiyyəti zəmanət alır, eyni zamanda şəxsin özünün də özəl maraqları burada gizli qalır. Xüsusi şəxslərin korporasiyada hüquqla müəyyən edilmiş borcları olur və buradakı fəaliyyət əxlaqa və şüura əsaslanır. Hegelin yaratdığı «Obyektiv ruh» bölümündə əxlaqın son pilləsini dövlət təşkil edir. Hegelin nöqteyi-nəzərincə dövlətin yaranmasında əsas amil zorakılıqdır. Dövlətdə əxlaqi ideya özünü reallığa çevirir, yəni gerçəkləşmə prosesinə məruz qalır. Digər əxlaqi substansiya olan ailə və vətəndaş cəmiyyəti dövlətdə vəhdət halında çıxış edir. Dövlət eyni zamanda ağlın təzahürü və gerçəkləşməsini də özündə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|