Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 ehtiva edir. «Fridrix Hegel «Hüquq fəlsəfəsi» əsərində qeyd edirdi ki, vətəndaş cəmiyyətində əməyin inkişafı, sosial fərqlərin yaranması və sosial ziddiyyətlərin əmələ gəlməsi nəticəsində dövlət yaranır. Dövlət «Allahın dünyada gedişidir», yalnız dövlətdə həqiqi azadlıq mümkündür. Dövlət quruluşunun möhkəmliyini məmurlar təyin edir (burokratiya)» (2, səh.223). Hegelə görə dövlət fərd üzərində hər zaman üstün bir qüvvəyə malik olmalıdır. Dövlət ilahi bir mahiyyəti özündə ehtiva edir, dövlətin insani müqavilə əsasında yaranması fikrinə etiraz edirdi. Hegelin dövlət və dövlətçilik haqqındakı fikirlərə Platonun göstərdiyi təsir göz qabağında idi. Hegel dövləti bütöv bir sosial orqanizm hesab edir, burada fərdlər canlı orqanizm kimi dövlətin daxilində mövcud olmalıdırlar. Dövlətin tərkib ünsürlərini yaradan fərdlər iradə azadlığını və fəaliyyət formalarının azadlığını dövlətdə ehtiva etməlidir. Dövlətin əsas atributlarından biri konstitusiya olmalıdır, konstitusiya daxili dövlət hüququ xarakterini də özündə ehtiva etməlidir. Konstitusiyada daxili formaları əks olunur, dövlətin özünə aid olan inkişafını xarakterizə edir. Dövlətin digər dövlətlərə münasibəti zamanı isə xarici dövlət hüququ dövlətlərə münasibəti zamanı isə xarici dövlət hüququ anlayışı ortaya çıxır. Ümumiyyətlə dövlət üç mahiyyəti özündə ehtiva edir: 145 1). Daxili dövlət hüququ. 2). Xarici dövlət hüququ. 3). Ümumdünya tarixi. Daxili dövlət hüququ və yaxud konstitusiya qanunlar küliyyatına müncər olur. Obyektiv azadlığın mahiyyətini ifadə edən qanunlar da özlüyündə üç mahiyyət ifadə edir. Birbaşa subyekt üçün olan qanunlar azad iradəyə və xüsusi maraqlara məhdudiyyət qoyur. «Ancaq onlar ikincisi mütləq son məqsəd və ən ümumi işdir; beləliklə onlar ən ümumidən ayrılan və getdikcə qol-budaq atan zümrələrin funksiyaları ilə, eləcə də ayrı-ayrı şəxslərin özəl qayğısı və fəaliyyəti ilə doğulurlar; üçüncüsü qanunlar ayrı-ayrı şəxslərin azad iradəsinin substansiyasını və onların mütləq əxlaqi qaydalar qismində düşüncə tərzlərini oluşdurur». (18, səh.394). Azadlığın və bərabərliyin özünə yer tapdığı konstitusiyada xalqın təfəkkür səviyyəsi özünə gizlin yer tapmışdır. Hegelin nöqteyi-nəzərincə konstitusiya xalq ruhunun gerçəkləsməsi formasıdır. Əsas qanun kimi mövcud olan konstitusiyada qanunların ağıllı və düşünülmüş formada tərtibatı onun əsas xarakterindən biri olmalıdır. Dövlətin içərisində ailə və vətəndaş cəmiyyətindən yüksəkdə dayanan hökümət konstitusiyanın və dövlətin mövcud olmasında, onun qorunub saxlanmasında böyük bir əhəmiyyət kəsb etməlidir. Hegelə görə ən mükəmməl konstitusiya monarxiyalı konstitusiyada əks olunmuş konstitusiyadır. Burada inkişaf etmiş ağıl reallığa 146 çevrilir, digər konstitusiyalı quruluşlarda isə belə hadisə təzahür etmir. Hegel burada o qənaətə gəlir ki, İngiltərənin konstitusiyası ən azad, ən mükəmməl bir konstitusiyadır. Dövlət quruluşlarını demokratiya, aristokratiya və monarxiyaya bölən Hegel despotizmin yalnız Şərqdə mövcud olması qənaətinə gəlir. «Hegelin «Hüquq fəlsəfəsi»ndə burjua nəzəriyyəsi üçün səciyyəvi olan olan fərd – cəmiyyət, vətəndaş dövlət qarşıdurması yoxdur. Burada nə etatizm üçün səciyyəvi olan azadlıq, yəni dövlətin, bütövün azadlığı, liberalizm üçün səciyyəvi olan azadlıq, yəni fərdin azadlığı mütləqləşdirilmir. Hegel aristokratik siyasi doktrianın təqdimatını fəlsəfi zəmində verdiyindən iddia edir ki, əgər azadlıq öz mənbəyini ilahi zəkadan götürürsə, dövlətin azadlığı fərdin azadlığını boğmur, onu tamamlayır» (11, səh.143- 144). Vətəndaş cəmiyyətinə mənsub olan zümrələr xüsusi və ya özəl şəxslərin qarışığından yaranır. Xüsusi şəxslərin cəmiyyət və dövlət işlərində iştirakı önəmli bir əhəmiyyət kəsb edir. Özəl şəxslər ümumi dövlət işlərində dövlət məmurlarından daha çox təfəkkürü və xüsusi ağlı ilə fərqlənir. Vətəndaş cəmiyyətində zadəganlar təbii əxlaqi ruhu özündə müəyyənləşdirən silk kimi çıxış edir. Hegelin yaratdığı formasız kütlə anlayışı kortəbii, ağılsız, dəhşətli və vəhşi xarakterləri ilə önə çıxır, 147 bunlarsa cəmiyyətin silklərindən kənar hissəsinin yaranmasına səbəb olurlar. Dövlətin ikinci formasını ifadə edən xarici dövlət hüququ xalqın bilavasitə gerçəkləşməsi ilə müəyyən olunur. Xarici dövlət hüququ əsasən müharibə vəziyyətində olan dövlətlərin müqəddəratının həll edilməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Dövlətin müharibə və yaxud sülh şəraitində olması, beynəlxalq hüququn formalaşmasında xarici dövlət hüququ əhəmiyyətli rol oynayaraq dövlətin tanınmasında, onun mövcudluğunun qorunub saxlanılması kimi məqsədlərə xidmət edir. Hegelin nöqteyi-nəzərincə müharibənin xalqlar üzərində böyük bir əxlaqi əhəmiyyəti vardır. Müharibə xalqların əxlaqi cəhətdən saflaşdırılmasında böyük bir önəmə malikdir. Yer üzərində müharibələrsiz bir həyat tərzinin, yəni əbədi sülhün mövcud olması xalqların bir-birini tanıması deməkdir. «Müharibə insan mənəviyyatını uzun sürən çürümədən mühafizə edir. Amma Hegelin müharibəni bəşər tarixinin təbii və nəcibləşdirici hadisəsi kimi qiymətləndirilməsini, hüquqi, o cümlədən beynəlxalq hüququ insanlar arasında sadəcə olaraq şərtləşmə hesab etməsini, müharibəni beynəlxalq münasibətlərdə qəti hökm verə bilən və verməli olan hakim kimi qiymətləndirməsini, haqsızlığa və ədalətsizliyə qarşı Hegel tərəfindən ifadə olunmuş qəzəbi, Hegelin dünyanı öz həqiqi mahiyyətinə qaytarmaq əzmini və bu qayıdış yolunda eybəcərliyə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|