Reja: “Fizika” faniga kirish. Fizika
Yüklə 320,57 Kb.
|
| Egri chiziqli tekis harakat. Egri chiziqli harakatning xususiy holi sifatida aylana bo‘ylab tekis harakatni olish mumkin. Bunday harakatda har doim
6
tezlik yo‘nalishi uzluksiz o‘zgarib, trayektoriyaga urinma bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi. Harakatning asosiy parametrlari: 𝖯 – chiziqli tezlik; ω – burchak tezlik; T – aylanishlar davri; v – aylanishlar chastotasi; Syoy – yoy uzunligi; s – bosib o‘tilgan yo‘l. Jism qatnashayotgan harakatlar mustaqil bo‘lib, ularning harakat tezligi (tezlanishi) bir-biriga bog‘liq emas. Bunga harakatlarning mustaqillik prinsipi deyiladi. JISMLARNING ERKIN TUSHISHI. Jismning havosiz joyda faqat Yerning tortishi ta’siridagi Yer tomon harakati erkin tushish deb ataladi. Erkin tushayotgan jismning tezlanishi o‘zgarmas bo‘lib, bu kattalik erkin tushish tezlanishi deb ataladi va g harfi bilan belgilanadi. Toshkent sharoitida g = 9,81 m/s2 ga teng. Erkin tushayotgan jismning t vaqtdagi tezligi: 𝖯 = 𝖯0 + 𝑔𝑡, 𝖯0 = 0 bo’lsa 𝖯 = 𝑔𝑡 Erkin tushayotgan jismning o‘rtacha tezligi: 𝖯𝑜′𝑟𝑡 = 𝖯0 + g𝑡, 𝖯0 = 0 bo’lsa 𝖯𝑜′𝑟𝑡 = g𝑡 2 2 Erkin tushayotgan jismning tushish balandligi: 𝖯 = 𝖯 𝑡 + g𝑡2 , 𝖯 = 0 bo’lsa 𝖯 = g𝑡2 𝑜′𝑟𝑡 0 2 0 𝑜′𝑟𝑡 2 JISMLARNING VERTIKAL HARAKATI Biror jismni qo‘limizda ushlab turib, so‘ng uni qo‘yib yuborsak, jism tortish kuchi natijasida to‘g‘ri yer sirtiga tomon harakatlanadi. Jismning bunday harakati pastga qarab vertikal harakat deyiladi. Jismning yuqoriga tik (vertikal) harakatida masalani soddalashtirish maqsadida havoning qarshilik kuchini va Arximed kuchini hisobga olmaymiz. Jismni yuqoriga vertikal yo‘nalishda 𝖯0 boshlang‘ich tezlik bilan uloqtirib, uning harakatini kuzataylik. Agar jism faqat shu 𝖯0 tezlik bilan yuqoriga harakatlanganda u t vaqt ichida h1 = 𝖯0· t balandlikka ko‘tarilgan bo‘lar edi. Ammo yerning tortish kuchi ta’sirida shu t vaqt ichida jismning ko‘tarilish balandligi h2 = gt2/2 ga kamayadi. U holda jismning ko‘tarilishi mumkin bo‘lgan balandlik h = h1 – h2 ga teng bo‘ladi, ya’ni jismning harakat tenglamasi: ℎ = 𝖯0 𝑡 − g𝑡2 2 orqali ifodalanadi. Yuqoriga vertikal otilgan jism harakati tekis sekinlanuvchan harakatdan iborat. 7 Jismning t vaqtdan keyingi tezligi: 𝖯 = 𝖯0 − 𝑔𝑡 ifoda yordamida aniqlanadi. g Jismning ko‘tarilishi uchun ketgan vaqti: 𝑡𝑘 = 𝖯0 Jismning maksimal ko‘tarilish balandligi ifodasi quyidagicha bo‘ladi: ℎ = 𝖯0𝑡𝑘 2 𝑔 𝑡2 𝑘 = 2 𝖯2 0 = 2𝑔 AYLANA BO‘YLAB NOTEKIS HARAKAT. BURCHAK TEZLANISH. TANGENSIAL TEZLANISH Agar moddiy nuqta aylana bo‘ylab ixtiyoriy teng vaqtlar orasida teng uzunlikdagi yoylarni bosib o‘tsa, bunday harakat tekis Yüklə 320,57 Kb. Dostları ilə paylaş:
|