Reja: Internet tushunchasi

Intranet (inglizcha “intranet” — “ichki tarmoq”) — internet texnologiyasi, dastur taʼminoti va qaydnomalari asosida tashkil etilgan maʼlumotlar ombori va elektron jadvallar bilan jamoa bo’lib ishlashga imkon beruvchi korxona va tashkilot miqyosidagi kompyuter tarmog’i.
Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan qo’yidagi bilan farqlanadi. Bir yoki bir necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron hujjat, ma’lumot-lar bazasi va fayllardan foydalanish uchun, ularning qaysi serverda qaysi derektoriya-da qanday nom bilan saqlanganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo’ladi.
Ikki kompyuter orasida ma’lumotlarni uzatish tartibi va formatini belgilovchi qoidalar majmui bayonnoma (protokol) deb ataladi.
Masalan, http, ftp va boshqalar bayonnomaga misol bo’la oladi. Tarmoqda ishlash uchun berilgan bayonnomaga mos holda ma’lumotlarni uzatish imkonini beradigan maxsus dastur ta’minotiga ega bo’lishi kerak. Bunday dasturlar bayonnomalarni amalga oshirish deyiladi. Ular operatsion tizimda joylashtirilgan bo’lishi yoki alohida amaliy dasturlar paketi sifatida yaratilishi mumkin.
Hozirgi zamon operatsion tizimlarining barchasi internetda ishlashni ta’minlovchi asosiy bayonnomalarga ega.
Internetda axborotni paketli uzatish prinsipidan foydalaniladi. Ma’lumotlarning qismlarga bo’linishi paketlar deb ataladi.
Paketda, xususan, ma’lumotlar bilan birga uni berilgan manzilga to’g’ri yetkazish imkonini beruvchi boshqaruv axboroti (masalan, qabul qiluvchining manzili) ham beriladi. Axborotni uzatish jarayonida, xuddi oddiy aloqa kabi ba’zi xabarlar belgilan-gan manzilga yetib bormasligi (yoqolishi), ba’zi birlari esa oddiy aloqada ro’y bermaydigan holda, ya’ni bir necha nusxada yetkazilishi mumkin.
Internet tarmog’ining samarali ishlashi uchun mavjud axborotni qanday qilib paketlar holatida uzatish va yetkazilgan axborotni qayta tiklash hamda bo’laklangan paketlarni foydalanuvchiga qanday yetkazish kerakligi muammosini hal qilish lozim bo’ladi. Bu muammolarni hal qilish uchun TCP (Transmission Confrol Protocol – ma’lumotlarni uzatishni boshqarish) va IP (Internet Protocol – tarmoqlararo o’zaro bog’lanish) bayonnomalari yaratildi. Bu bayonnomalar internet tuzilmasini aniqlovchi asosiy bayonnomalar bo’lib xizmat qiladi. Odatda, ular qiya chiziq (/) bilan ajratilib, TCP/IP ko’rinishida yoziladi. Ammo ularni yozish paytida bu bayonnomalar kompyuter tarmog’ida ma’lumotlarni uzatishning turli xil yo’nalishlarini bildiruvchi ikkita turlicha bayonnoma ekanligini unutmaslik kerak.
TCP/IP – bu ma’lumotlarning tarmoqlar bo’ylab qanday uzatilishi, yo’naltirilishi va qabul qilinishini belgilaydigan protokollar to’plami. U ikkita asosiy protokoldan iborat: Transmission Control Protocol (TCP) va Internet Protocol (IP). TCP ma’lumotlarning ishonchli va tartibli yetkazib berilishini ta’minlaydi, IP esa tarmoqlar bo’ylab ma’lumotlar paketlarini manzillash va yo’naltirish bilan shug’ullanadi.
TCP/IP tarmoqlar bo’ylab ishonchli va samarali aloqani ta’minlaydigan bir nechta asosiy funksiyalari:

• 
  Manzillash: IPda boshdan oxirigacha aloqa o’rnatish uchun qurilmalarga noyob IP manzillarni tayinlaydi. IPv4, eng ko’p qo’llaniladigan versiya 32 bitli manzil maydonidan foydalanadi, IPv6 esa ulangan qurilmalar soni ortib borayotganiga moslashish uchun 128 bitli kattaroq manzil maydonini taklif qiladi.
  
• 
  Paketlashtirish: TCP tarmoqlar bo’ylab samarali uzatish uchun ma’lumotlarni paketlarga ajratadi. Har bir paketda boshqaruv ma’lumotlariga ega sarlavha va haqiqiy ma’lumotlarga ega foydali yuk mavjud. Ushbu yondashuv katta hajmdagi ma’lumotlarni kichikroq, boshqariladigan birliklarda uzatish imkonini beradi.
  
• 
  Yo’naltirish: IP paketlarni tarmoqlar bo’ylab manbadan manzilga yo’naltirishni boshqaradi. Routerlar paketlar sarlavhalaridagi maqsad IP-manzilni tekshiradi va paketlar mo’ljallangan oluvchilarga yetib borishini ta’minlash uchun marshrutlash jadvallari asosida yo’naltirish qarorlarini qabul qiladi.
  
• 
  Ulanishga yo’naltirilgan aloqa: TCP uch tomonlama qo’l siqish mexanizmi yordamida aloqa qurilmalari o’rtasida ishonchli ulanishlarni o’rnatadi. U ma’lumotlarning tartibda yetkazilishini ta’minlaydi va yo’qolgan yoki buzilgan paketlarni qayta uzatadi, uzatilgan ma’lumotlarning yaxlitligini kafolatlaydi.