Avtomatika va texnologik jarayonlar

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI YANGIYER FILIALI
“AVTOMATIKA VA TEXNOLOGIK JARAYONLAR”
Kafedrasi
AVTOMATLASHTIRISHNING TEXNIK VOSITALARI FANIDAN BAJARGAN KURS ISHI

MAVZU: SUYUQKIL SATH DATCHIKLARI
BAJARDI: BERDIGAFFAROVA AZIZA

QABUL QILDI: SALOHIDDINOV HIKMATILLO

YANGIYER 2023 Y

MUNDARIJA

1. 
   Kirish 3
   
2. 
   Berilgan avtomatik vositasi haqida texnik ma’lumot. 5
   
3. 
   Hisob bo‘limi. 16
   
4. 
   Mantikiy elementlarni sxemalarini tuzish va urganish. 17
   
5. 
   Funksional sxemada datchikning o‘rni. 27
   
6. 
   Avtomatik texnik vositalarini ishlab chiqarishda qo‘llanilish misollari. 32
   
7. 
   Xulosa 33
   
8. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati. 34
   

1. 
   Kirish
   

Avtomatlashtirishning texnik vositalari – turli jarayonlarni avtomatlashtirishga imkon beruvchi asbob va qurilmalar. Vazifasi: a) texnologiya jarayonidagi parametrlarning oʻzgarishi haqida nazorat signallarini qabul qilish, b) axborotni uzatish, v) axborotni oʻzgartirish va saqlash, uni dasturdagi axborot bilan taqqoslash va buyruq axborotini tuzish (axborotni ishlab chiqish), g) buyruq axborotini tex-nologik jarayonga tatbiq qilish. Nazorat axborotni qabul qilish vositalari (as-boblar, qurilmalar, datchiklar) nazorat qilinuvchi parametr ta’sirini sezuvchi va shu parametrni mexaniq issiqlik, op-tik va elektr parametrlarga aylantirib beruvchi organlardan iborat. Axborotni uzatish vositalari – aloqa liniyalari. Datchiklardan chikadigan signallar aloqa liniyalari orqali uzatiladi. Sig-nallarni uzoq masofaga uzatish uchun datchikdan chiqadigan signallar maxsus oʻzgartirgichlar yordamida uzatishga mos shaklga keltiriladi. Axborotni ishlab chiqish vositalari – registratorlar (qayd qilgichlar), signalni oʻzgartiruvchi qurilmalar, hisoblash jihozlari va mashinalari, boshqarish va taqsimlash qurilmalari, kommutatsiya (oʻzgartirish) uskunalari. Buyruq (komanda) axborotini uzatish vositalari, asosan, nazorat ax-borotni uzatish vositalariga oʻxshaydi. Axborotni texnologiya jarayoniga tatbiq etuvchi qurilmalar – buyruq signalini kuchaytiruvchi, uni ijro etuvchi elementlar va rostlovchi organlardan iborat.

Avtomatlashtirishning texnik vositalari jarayonlar va vazifalarni avtomatlashtirish uchun ishlatiladigan turli xil asboblar va asboblarni anglatadi. Ushbu vositalar quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:

1. Sensorlar: Sensorlar harorat, bosim, namlik, harakat va yorug'lik kabi jismoniy miqdorlarni aniqlaydigan va o'lchaydigan qurilmalardir. Ular bu o'lchovlarni qayta ishlanishi va avtomatlashtirishni boshqarish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan elektr signallariga aylantiradi.

2. Aktuatorlar: Aktuatorlar elektr yoki pnevmatik signallarni mexanik harakatga aylantiruvchi qurilmalardir. Ular tizimning klapanlar, motorlar yoki robot qo'llari kabi komponentlarini boshqarish yoki harakatlantirish uchun ishlatiladi.

3. Dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC): PLClar sanoatni avtomatlashtirish uchun maxsus ishlab chiqilgan raqamli kompyuterlardir. Ular real vaqt rejimida mashinalar va jarayonlarni boshqarish va kuzatish, kirish signallari va oldindan belgilangan mantiq asosida qaror qabul qilish uchun dasturlashtirilgan.
4. Inson-mashina interfeyslari (HMIs): HMIlar operatorlarga avtomatlashtirish tizimlari bilan o'zaro aloqa qilish imkonini beruvchi foydalanuvchi interfeyslaridir. Ular odatda sensorli ekranlar, tugmalar va grafik displeylardan iborat bo'lib, tizim holatining vizual tasvirini ta'minlaydi va foydalanuvchilarga buyruqlar kiritish yoki ma'lumotlarga kirish imkonini beradi.

5. Sanoat aloqa tarmoqlari: Bu tarmoqlar sanoat avtomatizatsiyasini sozlash doirasida qurilmalar va tizimlar o'rtasida ma'lumotlar almashinuvi va aloqani ta'minlaydi. Aloqa tarmoqlarining keng tarqalgan turlariga Ethernet, Profibus, Modbus va CAN avtobuslari kiradi.

6. Robototexnika: Robotlar turli sohalarda avtomatlashtirishning muhim vositasidir. Ular ko'pincha murakkab va xavfli muhitda vazifalarni avtomatik ravishda bajarish qobiliyatiga ega dasturlashtiriladigan mashinalardir. Sanoat robotlari yig'ish, payvandlash, materiallarga ishlov berish va tekshirish kabi vazifalar uchun ishlatilishi mumkin.

7. Mashina ko'rish tizimlari: Mashina ko'rish tizimlari sanoat jarayonlarida ob'ektlarni tekshirish, o'lchash yoki aniqlash uchun kameralar va tasvirni qayta ishlash usullaridan foydalanadi. Ular nuqsonlarni aniqlashlari, sifat nazoratini amalga oshirishlari yoki robotlar yoki avtomatlashtirilgan tizimlar uchun ko'rsatmalar berishi mumkin.

8. Ma'lumotlarni yig'ish tizimlari: Bu tizimlar real vaqt rejimida turli manbalardan ma'lumotlarni to'playdi, qayta ishlaydi va saqlaydi. Ular ko'pincha jarayonni optimallashtirish yoki qaror qabul qilish uchun ma'lumotlarni kuzatish va tahlil qilish uchun sensorlar, ma'lumotlarni qayd qiluvchilar va dasturiy ilovalarni o'z ichiga oladi.

Umuman olganda, avtomatlashtirishning ushbu texnik vositalari operatsiyalarni tartibga solish, samaradorlikni oshirish va turli sanoat jarayonlariga inson aralashuvini kamaytirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.

2. 
   Berilgan avtomatik vositasi haqida texnik ma’lumot