Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov

bildirir ki, Allah ona cənnəti görmək imkanı vermişdir-bəli bu ona 

görə edildi ki, mən adamları ölümdən sonra onların nə gözlədiyini 

bildirim.  Məlum  oldu  ki,  cənnət  uzaqlarda,  kosmosun 

dərinlilklərində  yox,  yerə  yaxın  olan  yerdədir.  O  olduqca  gözəldi, 

hər tərəfindəndə nur ələnir. Papa səma sahibi haqqında heç bir fikir 

söyləmədi. İncildə deyilir ki:Allah insanı özünün bənzəri və oxşarı 

kimi yaratmışdır-protestanthq isə Allahı insan kimi qəbul etmək və 

düşünməyi qadağan edir- bununla belə jurnal sonda yazır ki;Vatikan 

mənbəyindən  alman  bu  məlumatların  heç  də  hamısı  resmi  hesab 

edilə biməz. 

Yəqin ki, cənnələ bağlı müxtəlif fikirlərlə tanış olduqdan sonra 

müxtəlif dinlərdə fikir ayrılıqları sizi narahat etdi. Məncə insan özü 

üçün ölümündən sonra ruhunun harada olmasını arzuladığı cənnəti 

yaratmalıdır:  təsəvvürünüzdə  öz  cənnətinizi  yaradın  və  ona 

əminliklə  inanın.  Məsələn,  tutaq  ki,bu  gün  yaşayan  mömin  üçün 

cənnət  onun  bu  günki  tələblərinə  uyğun  olmalıdır-bu  müasir 

vəziyyətdə olan cənnət olmahdır,burada yalnız istirahət üçün deyil, 

həm  də  məşğuliyyət  üçün  şərayit  yaradılmalıdır-istənilən  adam 

sevdiyi  işi  ilə  məşğul  olmaq  imkanı  qazanmalıdır.  Adamların 

əksəriyyəti  öz  həyatlarını  bu  işsiz  təsəvvür  edə  bilmirlər.  Tutaq 

ki,fəhlə  orada  istirahət  etmək  istəyir,axı  yaradıcılıqla  məşğul 

olanlar-artistlər,  yazıçılar,  rəssamlar-işsiz  həyatlarını  təsəvvür 

etmirlər.  Onların  əksəriyyəti  üçün  yaşamaq  yaratmaq  deməkdir. 

Adamların  əksəriyyəti  yeni  bilikler  elde  etmeye  meyilli 

olduqlarindan  cənnətdə  onlar  ucun  genis  və  dərin  təhsil  imkanı 

yaradımalıdır-  deməli  müxtəlif  peşə  sahələrinə  aid  ali  məktəblər 

yaradılmalıdır.  Beləliklədə  cənnətdə  fabrik,zavod,konstruknor 

burosu 

Elmi-Tədbiqat 

institutu,  ali  məktəb,  akademiya, 

konservatoriya olmalıdır. Bir halda ki, valdeyinlər uşaqlarını savadlı 

görmək  istəyirlər  onda  burada  uşaqlar  üçün  məktəb,  litsey 

açılmalıdır-uşaqlar 

buradan 

zövq 

almalı, 

şənlənməyi 

bacarmalıdırlar.  Təbii  ki,  cənnətdə  heç  harada  olmayan  yüksək 

mədəni və mənəvi həyat tərzi olmalıdır, ruhların 

448 

---

konsertə,  kinoteatra,  müzeylərə,  filarmoniyaya  getmək  imkanı 

olmalıdır-bəs  burada  kitabxana  necə  olmalıdır!Məlumat-axtarış 

sistemi  istənilən  kitab,  jurnal,  qəzet  haqqında  məlumat 

verməlidir-ruhar  həm  də  burada  baş  verənlərdən  xəbər  tuta 

bilməlidirlər:  burada  məqalə  və  kitab  yazmaq,  zövq  almaq  kimi 

olmalıdır.  Mənəvi  təlabatın  ödənilməsindən  söhbət  edərkən 

cənnətdə  xüsusi  şərait  yaradılmalı  mömünlərin  Allahla  əlaqə 

yaratması  imkanı  olmalıdır.  Allaha  söhbət  zamanı  onlar  hələ  sağ 

ikən cavabını tapa bilmədikləri sualı aydınlaşdırmalıdırlar. Cənnətdə 

Allah onların suallarını cavabsız qoymamalıdır- bu həyatda cavabı 

tapılmayan  suallara  orada  aydınlıq  gətiriməlidir.  Cənnətdə  xüsusi 

hamının ibadət etdiyi bir Aallahı olmalı, burada yalançı dinlər və ya 

yalançı  fərziyyələrdən  söhbət  getməməlidir.  Cənnət-  əlbəttə 

istirahətdir! 

Burada 

olan 

isirahət 

heç 

yərdə 

ola 

bilməz-məktəblərdə-işdə  olan  istirahət  ve  bayram  günləri  yerdə 

olanlardan ən azı beş dəfə çox olmalıdır. Cənnətdə böyük əyləncə 

sənayesi  yaradılmalıdır  -  idman  tədbirləri  keçirilməli,  cənnət 

dünyasında  səyahətlər  olmalıdır.Bu  dünyada  ölkələr  və  şəhərlər, 

dəniz və okeanlar, göl və çaylar, dağ və vadilər olmalıdır.Allah tez - 

tez  cənnətə  baş  çəkməli  adamların  həyat  şəraiti  ilə 

maraqlanmalıdır.Burada  ruhlar  arasında  olan  münasibət  səmimilik 

əsasında qurulmalıdır. Heç kəsin hissi ilə oynanılmamalıdır, sevirəm 

sözünün məsuliyyətini hamı dərk etməlidir.Bir sözlə cənnətlə bağlı 

dediklərim mənim uydurmamdır - bilmirəm niyə mənə elə gəlir ki, 

gec-tez  din  cənnətlə  bağlı  baxışlarını  modernləşdirəcək,  bu 

deyilənləri  rəsmi  mövqe  kimi  bildirəcəkdir.  Zamanla  ayaqlaşmaq 

lazımdır,  çox  şey  müasirləşdirilməlidir,  belə  ki,  son  vaxtlar  axirət 

dünyasına münasibət böhranlı həddə gəlib çatmışdır.Son vaxtlar ayrı 

- ayrı dinlərdə cənnət təsvirində yalnız istirahət edən yox, həm də öz 

məbədləri naminə çalışan təsəvvürlər də görünməkdədir. 

Bəs cəhənnəm nədir?Cəhənnəm haqqında təsəvvür insanların real 

həyatda ədalətin bəra olmasına ümidləri 

449 

---

qırıldıqdan sonra yaranmışdır.Ümid edirlər ki, bu dünyada cinayət 

edənləri,pis  əməllə  məşğul  olanları  axirət  dünyasında  cəzalanma 

gözləyir.Ölümdən  sonrakı  əvəz  və  günaha  görə  cəzalanma  iki 

məqsəd  güdürdü.  Birincisi  əxlaqi,  vahimə,  yaratmağa  yönələn, 

günahkarları  qorxutmaq,  ikincisi  siyasi,  onun  köməyi  ilə  adamları 

idarə etmək , onu öz iradələrinə tabe etmək. 

Hər bir din günahkarın harada və necə cəzalandırılması ilə bağlı 

öz baxışlarını yaratmışdır.Cəhənnəmin ən qədim təsvirinə görə biz 

yunanlara  borcluyuq.Ağır  cinayət  törədən  adamlar  üçün  ölənlərin 

ruhlarının  dünyasında  ən  pis  yer  ayrılır.Burada  sualtı  dünyanın 

hökmdarının sarayı var - ora yol bataqlıqdan keçir.Saray divarlarla 

əhatə  olunub,  altından  odlu  Pirifleqeton  çayı  axır.Sarayı  zəhər 

nəfəsli qara paltarlı üç varlıq qoruyur. Zəhərli ilanlar və pis şeytanlar 

onlara kömək edirlər. Bu “möcüzəli” yerdə ölənlərin bədənini yeyən 

Evrinom iblisinin rezidensiyası yerləşir. Qədim hind mifologiyasına 

görə  cəhənnəm  (naraka)  -“yeraltı  evdir”,  burada  iblislər 

günahkarların  ruhlarına  əzab  verir.  Narakanın  üst  qatında  yeraltı 

dünyanın hökmdarı Yamanın sarayı yerləşir, burada ölənin sonrakı 

taleyi  müəyyən  olunur.  Burada  qanlı  Vaytarani  çayı  axır,  çayda 

günahkarları axıdırlar, onlar pis əmələrə görə cavab verirlər.Çayın 

sahilində  digər  günahkaların  belinə  qum  yükləyib  ağır  işgəncələr 

verirlər.Ağacda  yarpaq  əvəzinə  qilinc  və  tikan  olur  və  o 

günahkarların bədənini kəsir və deşir. Yamanın qəddar qulluqçuları 

onları  odla,iti  qılıncla  vurular, onları  itlər  didişdirir,  qurdlar  yeyir, 

onlar  aclıqdan  və  susuzluqdan  əzab  çəkirlər.Sonrakı  hind 

baxışlarında  cəhənnəm  dairələrə  -  7  ,  21  ,  28,50  dairəyə 

bölündü.Yeddisayh  bölgüyə  əsasən  cəhənnəmin  birinci  dairəsi 

uşaqsızlar  üçün,  ikincisi  yenidən  bədənə  qayıtmağını  gözləyən 

ruhlar  üçün,  üçüncü  və  dördüncü  balaca  günahı  olanları 

cəzalandırırdı, yalnız son üç dairə əbədi zülmətə qərq olunmuşdur, 

pis  cinayət  törədənlər  üçün  nəzərdə  tutulurdu.  Beşincidə  onları 

ilanlar, zəhərli 

450 

---