Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov

cücülər,  vəhşi  heyvanlar,  quşlar  didişdirirdilər.  Altıncı  dairədən 

yeraltı Vaytarani çayı axır, tam qan və çirkab içində olan bu çayda 

günahkarlar  boğulur.  Bir  az  aşağıda  yeddinci  dairədir  -  bu 

cəhənnəmin  nə  olduğunu  göstərir,  burada  bir  dərədə  od  yanır, 

günahkarlar yanıb qurtara bilmirlər. 

Krişnaitlərdə cəhənnəm təsviri -əgər kimsə başqasının arvadına, 

puluna,  uşağına,  sahib  çıxarsa  o  Tamisra  cəhənnəminə  düşür  - 

burada  onu  acından  boğur,  su  vermirlər.Özlərinin  qarınları  üçün 

digər  heyvanları  yeyənlər:  Maxaqaurava  cəhənnəminə  düşür. 

Burada  digər  heyvanlar  ona  işgəncə  verir,  onu  ətini 

qızardırlar.Günahkar  hökmdar,  günahsızları  cəzalandıran  hakim 

Sukxaramukxe  cəhənnəminə  düşür,  onu burada əzirlər,  ondan  şirə 

çıxarırlar.Krişnaitlərdə  onlarla  cəhənnəm  ölkəsi  var  -  ancaq  o 

cəhənnəmdə  qalmaq  əbədi  deyildir.Günahlarınm  müqabilində 

cəzalandıqdan  sonra  0  əqlinin  günaha  meyilliyinə  müvafiq  olaraq 

yeni  fonnada  doğulur.Bir  məsələni  də  qeyd  edək  ki.  Yeddinci 

dairəyə düşən günahkar Kainat tam məhv olana qdər əzab çəkir. Çin 

cəhənnəminin  “Diyuy”  quruluşu  da  maraqlıdır  -  (hərifi  mənada 

“yeraltı  divanxana”)-bu  cəhənnəm  dənizin  altındadır  -  O  on 

divanxanadan  ibarətdir  və  hər  bir  divanxanada  16  cəza  zalı  var. 

Birinci divanxanadan sonra günahkarın ruhu “ şər güzgüsünə” gedir 

-  burada  onlar  öz  pis  əməllərini  görürlər.Divanxanada  aclıq  , 

susuzluq  zalı,  eyni  zamanda  “  müqəddəs  mətnlərin  xatırlanması” 

kamersai var. Ölən üçün dua oxumaq üçün pul alıb onu axıra qədər 

oxumayan  din  xadimlərinə  əmələrini  xatırladırlar.  İkinci 

divanxanada  icazə  verilməyən  əlaqəyə  girən  kişi  və  qadın 

cəzalandırılır,  eyni  zamanda  pis  həkimlər,  oğrula,r  yalançılar  bura 

gətirilir. Üçüncü divanxanaya imperatorun öz tabeliyində olanların 

qayğısına  qalmadığını  düşünənlər,  vəzifə  borclarını  yerinə 

yetinnəyən məmurlar gətirilir. Dördüncüdə vergi verməyən, çəkidə 

aldadan,  saxta  dərman  satan  körpüdən  daş  oğurlayanlar  olur. 

Beşincidə  ruhun  ürəyini  çıxarırlar,onları  xüsusi  hündürlüyə 

qaldırırlar,onlar 

451 

---

doğma  evlərini  görür,yaxınlamın  söhbətlərinə  qulaq  asırlar.Bu 

pilləkənə valideynlərinin arzusuna əməl etməyənlər, dövlət qanuna 

tabe  olmayanlar  qaldirılır.  Altıncıda  ruhun  ürəyi  kəsilib  itə  atılr  - 

Allaha qarşı pis fikrinə, qiymətli daşlar oğurladığına , kitaba, kağıza 

qarşı pis hərəkətlərinə görə cəza verilir. Yeddinci divanxana oğurluq 

edən,  kart  oynayan,  adam  əti  yeyənlər  üçün  nəzərdə  tutulur. 

Səkkisinci 

valideynlərinə 

hörmət 

etməyən, 

onları 

dəfn 

etməyənlərindir. Doqquzuncu yanğın törədən, zəhər haızrlayan , pis 

kitab və tərbiyyəsiz şəkil yaradanlar üçündür.Onuncu divanxanada 

altı körpü var ; qızıl, gümüş, nefrit, daş və iki ağac körpü - ağac körpü 

cəhənnəmi  sağlar  yaşayan  dünya  ilə  birləşdirir.Ruhların  taleyini 

hakim müəyyən edir. 

Bütün inkişaf etmiş dinlərdə olduğu kimi yəhudi və xristianlıqda 

da  cəhənnəm  haqqında  baxışlar  tədrici  inkişaf  nəticəsində 

yaranmışdı.İncilin ilkin  mətnlərində  axirət dünyası  bütün  ölənlərin 

məskəni  kimi  verilirdisə  ,  sonrakı  dövrlərdə  o  günahkarların 

czalandırılması kimi təqdim olundu.Beləcə şeol cəhənnəmə çevrildi, 

burada günahı olan ruhlara əzab verilirdi Yəhudi cəhənnəmi bir növ 

məhşər  ayağı  kimi  təqdim  olunur  -  burada  verilən  işgəncə  ruhun 

təmizlənməsinə xidmət edir. Yalnız lap ağır günahı olanlar bir ildən 

artıq cəzalandırılır:bu vaxtin yarısını ruh odda, yarısını buzda keçirir. 

Ən  cinayətkar  ruh  buzlu  dağa  sürgün  ediləndə  oradan  özü  ilə  qar 

gətirir və odun ətrafına tökərək onun istisini azaldır-bu ruhlar hətta 

cəhənnəmdə  belə  günah  etməkdən  çəkinmirlər.  Bu  cəhənnəmdə 

bütün  cəhənnəmlərdən  fərqli  olaraq  istirahət  günü  vanşənbə  və 

bayram  günlərində  günahı  olan  ruhlar  cəhənnəm  əzabından  azad 

edilərlər.  Yəhudilərin  cəhənnəm  haqqında  baxışlarını  götürən 

xristianlıq günahın yuyulması, ölülərin dirilməsi, qiyamət gününün 

təsiri  altında  xeyli  dəyişiklik  etmiş-  dir.Xristian  cəhənnəmi  əbədi 

əzab, od yanan soba kimi təsvir edilir.Xristian ilahiyyatçıları İncildə 

cəhənnəmlə  bağlı  məlumatların  az  oldğunu  nəzərə  alıb  onu 

fantaziyalarının 

452 

---

imkanı daxilində artırmağa cəhd etmişlər-onların hər biri özləri üçün 

maraqlı  olan  öz  baxışlarını  tam  əks  etdirən  istiqamətdə  əlavələr 

etmişlər.Bəzi  təlimə  görə  cəhənnəm  bütün  ölənlər  üçün  ölüm  və 

dirilmə  arasında  olan  yerdir-yalnız  mömünlər  birbaşa  cənnətə 

düşürlər.Bəzi fikirlərə görə cəhənnəm Allahı və İsanı inkar edənlər 

üçün yaranıb- onda belə çıxır ki, başqa dinə xidmət edən milyonlarla 

günahsız  adam  cəhənnəmə  düşür.  Katoliklər  cəhənnəmə 

düşməyəcəklərinə  əmin  deyillər.  1922-ci  ildə  kilsə  müasir  həyat 

şəraitini  nəzərə  alaraq  cəhənnəmə  düşəcək  günahları  qeyd 

etmişdir.biznesdə  olan  hiyləgərlik,  ekstrasensin  yanma  getmək, 

ulduz  falı  oxumaq,  abort  və  s.Cəhənnəm  əzablarınin  qorxusunu 

yaratmaq  üçün  kilsə  çoxsaylı  şəkillər  yaratmışdır.-burada  şeytan 

qudurmuş  itlərlə  cəllad  kimi  əzablar  verir.Qərbi  Avropa 

rəssamlığında  cəhənnəm  şeytan  sürüsü,od  yanan  sobaları  olan  yer 

kimi  verilir.Cəhənnəm  uçurum  kimi  təsvir  olunur  -  burada 

cəhənnəmin  dairələri  var,  hər  birində  müəyyən  günahı  olanlar 

firlanırlar.Protestantlar  cəhənnəmin  varlığını  qəbul  etmirlər  - 

adventistlərə  görə  İsanın  ikinici  gəlişindən  min  il  sonra  günahı 

olanlar  haqqında  cəza  tətbiq  olunacaqdır  -  onda  onlar  ikinici  dəfə 

həmişəlik öləcəklər.Bu günlərdə ingilis kilsəsi cəhənnəm haqqında 

xristian  təsəvvürlərinin  düz  olmadığını  bəyan  etdi  -  onlara  görə 

cəhənnəm  son  qeyri  varlıq  formasıdır.Hələ  vaxtilə  puritan 

İngiltərəsində  belə  qənaətə  gəlmişdilər  ki,Allah  xeyirxah 

olduğundan  heç  kəsi  cəhənnəmə  göndərə  bilməz,  adamlar  da 

yaxşıdır,ona görəAllah onları belə qəddarcasına cəzalandıra bilməz. 

İslamda  cəhənnəmlə  bağlı  təsəvvürlərin  bəzisi  xristianlıqdan 

götürülmüş,bəzisi 

isə 

isalamın 

özü 

tərəfindən 

yaradılmışdır.Cəhənnəm  qıfa  oxşar  dairədir,onun  yeddi  qapısi 

var.Burada  zəkkum  ağacı  var,bu  ağacda  meyvə  əvəzinə  şeytan 

balası  yetişir.Başqa  cəhənnəmlər  kimi  islamın  cəhənnəmində  də 

günahı olanı cəzalandırmaq üçün hər cür cəza silahlan var;qaynar su 

dolu qazan, bədəndən əti qopannaq üçün 

453 

---