Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

342 

Əgər  səhmlər  tamamilə  ödənilməyibsə,  lakin  investisiyaçmın  divi-  dentləri 

almağa  hüququ  vardırsa  və  bu  qoyuluşlar  üzrə  tam  məsuliyyət  daşıyırsa,  həmin 

səhmlər  tam  faktiki  məsrəflər  məbləğində  pul  vəsaitləri  hesablarının  (ödənilmə 

məbləğinin)  kreditindən  və  538  saylı  “Digər  qısamüddətli  kreditor  borcları” 

hesabının  2-ci  “Əldə  edilmiş  səhmlərə  görə  hesablaşmalar”  subhesabmm 

kreditindən  mədaxil  edilir.  Belə  halda  balansda  əldə  edilmiş  səhmlər  həmçinin 

faktiki məsrəflərlə əks olunur, ödənilməyən hissə isə - kreditor borcu maddəsi üzrə 

əks olunur. 

Əldə edilən səhmlərin əmlak vasitəsi ilə ödənilməsi zamanı onlar alış dəyəri 

ilə  731.1  saylı  “Sair  əməliyyat  xərcləri”  (verilmiş  torpaq,  tikili  və  avadanlıqlann 

dəyərinə,  sair  əmlakın  və  qeyri-maddi  aktivlərin  dəyərinə)  hesabının  kreditindən 

183  və  ya  234  saylı  hesabların  debeti  üzrə  mədaxil  edilir.  Verilən  əmlaklann 

qiymətləndirilməsi real bazar qiymətləri əsasında tərəflərin razılığı üzrə müəyyən 

edilir. 

Verilən əmlakın balans dəyəri aşağıdakı hesablann kreditindən 

731.1

 

saylı hesabın debetinə silinir: 

111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar - Dəyər” (onlann ilkin dəyərinə); 

101 saylı “Qeyri-maddi aktivlər - Dəyər” (onlann ilkin dəyərinə); 

201 saylı “Material ehtiyatlan” (material ehtiyatlanmn dəyərinə); 

191  saylı  “Gələcək  hesabat  dövrlərinin  xərcləri”  (təşkilat  xərcləri  kimi 

səhmdar cəmiyyətinin yaranması ilə əlaqədar olan məsrəflərin məbləğinə); 

335  saylı  “Digər  ehtiyatlar”  hesabının  3-cü  “Əvəzsiz  alınnuş  qiymətlilər” 

subhesabı  (təşkilatın  balansında  olmayan  qeyri-maddi  aktivlərin  dəyərinə,  misal 

üçün, torpaq sahəsindən istifadə hüququ və b.) 

Eyni  zamanda  verilən  torpaq,  tikili  və  avadanlıqlann  və  qeyri-maddi 

aktivlərin,  112  saylı  “Torpaq,  tikili  və  avadanlıqlar  -  Amortizasiya”,  102  saylı 

“Qeyri-maddi aktivlər - Amortizasiya” hesablannm debetinə və 

731.1

 

saylı hesabın debeti üzrə verilən əmlakın balans dəyəri əks etdirilir, krediti 

üzrə isə - verilən əmlakın razılaşdınimış dəyəri (real bazar qiymətləri əsasında), və 

onun köhnəlmə məbləği əks etdirilir. 

731.1

 

saylı hesabın debet və kredit dövriyyəsinin fərqi səhmlərə qoyuluşun 

ilkin maliyyə nəticəsini göstərir. 

Əldə edilən səhmlər depozitarda və ya təşkilatın özündə kassada saxlanılır. 

Depozitarlar  bir  qayda  olaraq  səhmlər  saxlamaq,  onlar  üzrə  dividentlərin  əldə 

edilməsini və sahibkann tapşınğı ilə təzədən satmaq funksiyasını yerinə yetirirlər. 

---

343 

Depozitarlann xidmətinə görə təşkilatın xərcləri 343 saylı “Keçmiş illər üzrə 

bölüşdürülməmiş mənfəət (örtülməmiş zərər)” hesabının debeti üzrə və pul və ya 

hesablaşma hesablarının krediti üzrə əks olunur. 

Səhmlər  təşkilatın  kassasında  saxlanılan  zaman  iki  nüsxədə  tərtib  olunan 

xüsusi  reyesterdə  (kitabda)  yazılır  (kassirin  və  mühasibat  xidməti  üçün).  Hər  bir 

səhm üzrə reyesterdə emitentin adım, nominal qiymətini, alış dəyərini, nömrəni və 

seriyanı, ümumi miqdarını və alış və satış tarixini göstərirlər. 

Hesablanmış  dividentləri  538  saylı  “Digər  qısamüddətli  kreditor  borcları” 

hesabının “Dividentlər üzrə hesablaşmalar” subhesabının debeti üzrə və 801 saylı 

“Ümumi mənfəət (zərər)” hesabının krediti üzrə əks etdirir. Bütün bu və ya digər 

proseduralar  “Səhmdar  cəmiyyəti  haqqında”  12  iyul  1994-cü  il  tarixli  851  saylı 

Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə həyata keçirilir. 

Hesablanmış  dividentlərin  məbləği,  səhmdarlara  dividentlər  hesablanan 

zaman səhmdar cəmiyyətinin özü tərəfindən qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq 

olaraq  gəlirdən,  ödənilən  verginin  məbləği  qədər  elan  edilmiş  dividentlərin 

qədərindən fərqlənir. 

Son  nəticədə  dövlət  təşkilatlann  səhmdar  cəmiyyətinə  çevrilməsi  zamanı 

bütün  hesablaşmalar  başa  çatdıqdan  sonra  aşağıdakı  subhesablar  bağlanmalıdır: 

224  saylı  hesabın  3-cü  “Abunə  iştirakçılarının  depoziti”,  523  saylı  hesabın  3-cü 

“Əmlak  fondu  ilə  hesablaşmalar”,  173  saylı  hesabın  4-cü  “Abunə  iştirakçılannm 

vəsaitləri”  və  5-ci  “Səhmlərin  abunəçiləri  üzrə  hesablaşmalar”,  301  saylı  hesabın 

3-cü  “Abunə  kapitalı”  və  544  saylı  4-cü  “Səhmlərə  görə  fondla  hesablaşmalar” 

subhesabları. 

İstiqraz  vərəqələri  -  əks  olunan  faizi  ödəməklə  onun  sahibinə  nominal 

dəyərini  ödəmək  öhdəliyini  təsdiq  edən  qiymətli  kağızdır.  “Dövlət  qısamüddətli 

istiqraz  vərəqələrinin  buraxılması  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər 

Kabinetinin 17 sentyabr 1996-cı il tarixli 123 saylı qərarı ilə təsdiq olunmuş şərtlərə 

əsasən  Dövlət  qısamüddətli  istiqraz  vərəqələrinin  emissiyası  1  ilədək  müddətə 

ayrı-ayrı  buraxılışlar  formasında  vaxtaşırı  həyata  keçirilir.  Səhmdar  cəmiyyəti 

tərəfindən  istiqraz  vərəqələrinin  satışından  vəsaitlərin  daxil  olması  faktiki  cəlb 

edilmiş  vəsaitlər  məbləğində  504  “Qısamüddətli  borclar”  və  404  “Uzunmüddətli 

borclar” hesablannda uçota alınır. 504 saylı hesab bir ilə qədər müddətə, 404 saylı 

hesab  bir ildən  çox  olan  müddətə  cəlb  edilmiş  vəsaitlərin  hərəkətinin  uçotu  üçün 

istifadə edilir. 

İstiqraz vərəqələrinin iki əsas növü: faiz talonu olan (kuponlu) və faiz talonu 

olmayan (kuponsuz) mövcuddur. 

---