Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

216 

bəcür  materiallar  tələb  olunur.  Ona  görə  materialları  təkcə  istehsal  prosesindəki 

təyinatına  görə  deyil,  həm  də  texniki  xassəsinə  görə  qruplaşdırmaq  lazımdır. 

Texniki  xassələrinə  görə  materiallann  təsnifatında,  onlar  bölmələrə,  qruplara, 

yarımqruplara, növlərə və markalara bölünürlər ki, bu da istehsalın texnologiyası 

və  analitik  uçot  üçün  çox  əhəmiyyətlidir.  Daha  müfəssəl  şəkildə  materiallar  qara 

metallara, filizə, maye yanacağa, kömürə, oduna və s. ayrılır. 

Hər qrup yanmqrupa bölünür. Misal üçün, qara metallar polada, çuquna, 

borulara  və  s.  bölünür.  Polad,  çuqun  və  başqa  materiallar  markalar,  növlər, 

istiqamətlər üzrə uçota alınır. 

Hər  bir  qrup  daxilində  materiallar  yanacaq  və  digər  vəsaitlər  növlərinə, 

markalara,  ölçü  tiplərinə  bölünür  ki,  bunlar  da  müvafiq  qaydada  şifrlənir  və 

siyahıya  salmır,  həmin  siyahı  maddi  qiymətlilərin  nomenkla-  turası  adlanır. 

Materialların nomenklaturası ya təşkilatın özündə, yaxud da ki, baş idarə, nazirlik 

tərəfindən işlənib hazırlanır. 

Bir  çox  təşkilatlarda  nomenklaturalan  materiallann  qiymət  cədvəlləri  ilə 

birləşdirir və onu nomenklatura-qiymət cədvəli adlandmrlar. 

Onlarda  topdansatış  və  ya  plan  qiymətləri  göstərilir.  Nomenklatura 

nömrələri bir qayda olaraq 6 işarədən ibarətdir ki, bu da qrupu, yanm- qrupu və 

həmin qrupda onun sıra nömrəsini müəyyən etməyə imkan verir. 

Misal üçün çuqunun markasının şifri M-1-010120, birinci işarə 0 materialın 

qrupunu  göstərir  (qara  metal),  ikinci  və  üçüncü  -  10  -  yanmqrupu  (çuqunu), 

dördüncü, beşinci və altıncı 120 - həmin ya- nmqmpda onun sıra nömrəsini göstərir. 

Təşkilat  maddi-texniki  təchizat  planına  müvafiq  olaraq  müqavilə  üzrə 

materiallan malgöndərənlərdən tədarük edir. Müqavilədə materiallann adı, onlann 

xarakteristikası,  qiyməti,  tədarük  vaxtı,  hesablaşma  formalan  və  müqavilənin 

şərtlərinin  pozulması  üzrə  şərtlər  göstərilir.  Materiallann  bəzi  növləri  (metal, 

yanacaq,  tikinti  materialları)  fondlaşdınhr,  yəni  təşkilatlar,  arasında  dövlət 

tərəfindən ayrılmış fondlara müvafiq bölüşdürülür. 

Materiallar  tədarük  edilən  zaman  təşkilat  malgöndərərənə  əldə  edilmiş 

maddi  qiymətlilərin  sənaye  nizamlandınlımş  topdansatış  qiyməti  ilə  və  ya  azad 

bazar  müqavilə  qiyməti  ilə  dəyərini  ödəyir.  Bu  dəyərdən  başqa  tədarükçü 

malgöndərənə daşıma, yükləmə və boşaltma üzrə xərcləri ödəyir, satış və təchizat 

təşkilatlanam müxtəlif əlavələrini ödəyir, materiallann tədarükü ilə əlaqədar olan 

ezamiyyə  üzrə,  materiallann  tədarük  edildiyi  yerlərdə  idarə  və  anbarlann 

saxlanması üzrə xərcləri 

---

217 

həyata keçirir. Bütün bunlar nəqliyyat-tədarükat xərcləri adlanır. Onlara həmçinin 

təbii itki normalan çərçivəsində yolda xammal və materiallan itkisinin məbləği aid 

edilir. 

Hesablar  planının  201-ci  hesabı  hesabat  tarixində  təşkilat  tərəfindən 

saxlanılan istehsal prosesində istifadə ediləcək xammal, istehsal prosesində istifadəsi 

nəzərdə  tutulan  yamnfabrikatlar,  komplektləşdirici  məmulatlar,  ehtiyat  hissələri, 

məhsullann (mallann) qablaşdınlması üçün istifadə edilən qablaşdırma materiallan 

və digər material ehtiyatlan (o cümlədən hüquqi cəhətdən təşkilata aid olan, lakin 

hazırda  təşkilatda  saxlanılmayan  material  ehtiyatları)  barədə  ümumiləşdirilmiş 

məlumatlan  əhatə  edir.  Material  ehtiyatlanmn  ilkin  dəyəri  malsatanlann  kreditə 

verdikləri  həmin  ehtiyatlar  üçün  hesablanmış  faizlər,  təchizat,  alqı-satqı  və 

vasitəçilik  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  təşkilatlara  ödənilən  əlavələr  (üstə-  liklər)  və 

kommersiya  haqları,  mal  birjaları  xidmətlərinin  dəyəri,  xammal  və  materiallann 

əldə  edilməsi  zamanı  ödənilmiş  idxal  rüsumları,  kənar  təşkilatlann  qüvvəsi  ilə 

həyata keçirilən daşınma, saxlanma xərcləri və s. xərclər daxil edilməklə bu material 

ehtiyatının  alınmasına  çəkilən  məsrəflərdən  (əlavə  dəyər  vergisi  çıxılmaqla)  asılı 

olaraq müəyyən edilir. 

4.3.

 

Materiallann qiymətləndirilməsi 

Materialların 

uçotunun 

təşkilinin 

mühüm 

ilkin 

şərti 

onların 

qiymətləndirilməsindən  ibarətdir.  “Mühasibat  uçotu  haqqında”  Azərbaycan 

Respublikası  Qanununa  müvafiq  olaraq  xammal,  əsas  və  köməkçi  materiallar, 

yanacaq, alınmış yarımfabrikatlar və digər material ehtiyatları uçot və hesabatda 

onların faktiki maya dəyəri ilə əks olunmalıdır. 

Maliyyə  hesabatlarının  tərtib  edilməsi  zamanı  ehtiyatlann  düzgün 

qiymətləndirilməsi  təşkilatlann  maliyyə  nəticələrinin  ədalətli  təqdimatının  təmin 

edilməsi  baxımından  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Ehtiyatların  qiymətləndirilməsi 

zamanı  buraxılmış  səhv  həm  mənfəət  və  zərər  haqqında  hesabatın,  həm  də 

mühasibat  balansının  yekun  göstəricilərinə  təsir  göstərir.  Yaranma  səbəblərindən 

asılı olaraq, ehtiyatların qiymətləndirilməsi zamanı  buraxılmış kiçik səhv maliyyə 

hesabatlarında əhəmiyyətli dəyişikliklərə gətirib çıxara bilər. 

8  !N

2

-

1

İ  standartda  standartda  ehtiyatlar  aşağıdakı  şərtlərə  cavab  verən 

aktivlər kimi müəyyən edilmişdir: 

təşkilatın  adi  fəaliyyəti  zamanı  satış  məqsədilə  saxlanılan;  (bura 

təşkilat tərəfindən satış məqsədləri ilə saxlanılan bütün 

---