«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
29 Texniki çətinliklər ilə yanaşı, elmi çətinliklər də var. Bəziləri fikirləşir ki, Haydeqqerin dilini ərəb dilinin quruluşuna uyğunlaşdırmaq qeyri-mümkündür və bu da səhv deyil, çünki məsələ olduqca çətindir 22 . Haydeqqer gizlətmir ki, onun fikri və bu fikrin ifadəsi üçün istifadə etdiyi dil müəmmalı təşbehlər ilə dolu məcazi bir dildir. Onlar o, dərəcədə çətindir ki, onların əziyyətli axtarışı prosesinə heç olmazsa bir qədər güc qoymaq istəməyən xalqların rifahının bərpasına yol tapmaq olmaz. Lakin, bu qeyri-mümkün deyil, bu sadəcə bir neçə təcrübəni birgə işlətmək bacarığını tələb edən bir işdir. Elmin iradəsini iman təşkil etdiyi bir dövrdə, islamın “qızıl əsr”i ərzində yunan əsərlərinin ərəb dilinə tərcüməsi xatırlatma və inandırıcı nümunə kimi çıxış edir. Lakin, nə qədər ki, Haydeqqerin və digər fundamental müəlliflərin şax əsərləri tərcümə edilməyib 23 , və fəlsəfələrinin universitet korpusu tamamilə ərəbləşdirilmiş olan ölkələrin intellektual dinamikasına daxil edilməyib onların dürüst izahına keçmək və dəyişiklərə aid hər hansı bir mövzu ətrafında məktəb yaratmaq mümkün deyil. Bu, doğrudur ki, tarixdə yaxın keçmişə qədər ərəb ziyalıları marksizmlə maraqlanmışlar, çünki
müstəmləkələşdirilmiş ölkələrin bir çoxu
müstəmləkəçilik boyunduruğunu atmağa çağırırdılar və Marksın irsi «təlim kitabçası»nı təşkil etdiyi sovet sosialist meylli oriyentasiyanı sonradan qəbul etmişlər. Bu marağın kontekstində onlar müstəmləkəçilik üzrə xüsusi mövqeyi olan Sartr ilə qarşılaşmışlar. Filosofun siyasətə göründüyündən daha çox cəlb edilməsi aydın məsələdir, lakin getdikcə hər şey çətinləşəcək. Xüsusən də, ona görə ki, bu ölkələrin ümidləri dəyişib, elə həmin marksizm və ya Sartr məktəbləri artıq populyar deyil və hazırki böhran intellektual fəaliyyətlərinin digər formalarını tələb edir. Bu onların haydeqqerian fikrə müraciət etmələri üçün həlledici bir məqamdır, çünki onların məruz qaldıqları hadisələr öz köklərindən kəsilib və baş verən bu inkoherensiyanın mənşəyi və səbəbini başa düşmək üçün, o cümlədən, fəlsəfəyə də, müraciət etmək lazımdır. Söhbət hansı inkoherensiyadan gedir? Ədalətsizlik indi də orada baş verməkdədir, identiklik qəsb olunub, fikir müsadirə edilib və insanı dezinteqrasiya edən, onun individuallığını kiçildən, şəxsi azadlığına, kollektiv xoşbəxtliyə, maddi rifahının yaxşılaşmasına, daxili aləminə, iqtisadi inkişafa, tarixi təsdiqə, müasir dünyaya aidiyyətinə, insanlar iştirak etdiyi inkişaf proqramlarına artıq yer saxlamayan kütləvi ideologizm pərdəsi altında
22 - Fəthi Miskininin Sein und Zeit tərcüməsi, bu mənada, bir igidlikdir. 23 - «Varlıq və zaman» (Sein und Zeit) bu yaxınlarda, 2012-ci ildə Tunisdə ərəb dilinə Fəthi Miskini tərəfindən tərcümə edilmişdi, lakin Kantın, Nitsşenin kitabları, və Sualları (Questions) (I, II, III, IV) Sein
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
30 gizlədilib. Bütün bunlar ontoloji narahatçılıq, özgələşmə, və şəxsi “mən”in annihilyasiyasını törədərək ciddi fəsadlara malik olan ekzistensial əzaba gətirib çıxarır. Buna, siyasi məqsədlərlə meydana gətirilmiş və sosial cəhətdən kortəbii olaraq yüksək sürətlə yayılan islamlaşmanı da, əlavə edək. O, texnika ilə idarə olunan dünyada rasionallığı pisləyir, və uzun müddət ərzində müsbət olan məkanlarda sakrallığı oyadır. Metafizikaya bu qayıdış ərəb insanını onun universal ölçüsü ilə parçalanmasında ayırarkən, iki əsr ərzində bəşəriyyətin qoruyub saxladığı səyləri dəstəksiz qoyur. Dünyanın Haydeqqerin təşəbbüsündən tam azad olmamasını bilərək, metafizikanın dekonstruksiyasına başlamaq lazımdırmı? Yoxsa, XXI-ci əsrin neo-teologiyasına qarşı müvafiq mübarizə aləti yaratmaq üçün lokal tanıma vasitəsi ilə Haydeqqerin metoduna müraciət etmək lazımdır? Ümumiyyətlə, fəlsəfi fikrin, və xüsusilə də, haydeqqerian fikrin inkişafını görmək istəyində olarkən bu yadda olmalıdır ki, insan və cəmiyyət islahatı məsələsi ilə bağlı olan bugünkü ərəb fikrinin mübarizə apardığı mühit XX-ci əsrin əvvəlində mövcud olmuş və Qərb fikrinin yüksəlişinə zəmin yaratmış mühitdən olduqca fərqlənir. Haydeqqerin Avropasında ideyalar mübadiləsini dəstəkləyən və yeni fəlsəfi cərəyanların yaranmasına kömək edən müasirlik üstünlük təşkil edirdi. Bugünkü ərəb dünyasında çətinliklər içində böyük əzabla başını qaldırmağa çalışan müasirlik mövcuddur, ərəb və müsəlman ölkələrinin əksəriyyətində şəxslərin və onların əsərləri dövriyyəsinin tamamilə olmadığı bir halda, filosofu digər bir filosof ilə təcrid olunma və tənhalıqdan başqa heç bir şey əlaqələndirmir. Lakin bu, o demək deyil ki, fikir dayandırılıb, və yaxud da, bütün ziyalılar vahid bir fikir istiqamətinə yönəlib. Bu dezinteqrasiyanın səbəblərini anlamaq və ərəb dünyasında vəziyyəti təhlil etmək üçün bir neçə ilkin yanaşma sınanmışdır. Muşir Aun ümumi səviyyədə müasir ərəb fikrində ən azı üç intellektual istiqaməti ayırır: fəlsəfi ənənəçiliyə gətirib çıxaran sırf teoloji yönlü cərəyanları, sərt mövqesiz razılaşma təmayülünü yaradan barışıqlıq fikrini, və Qərb düşüncəsinə yaxın olan modernist fəlsəfi təmayülünü yaratmış dünyəviliyə üzvlülük haqqında fikri. Halbuki, Yusif bin ‘Adi 2009-cu ildə apardığı təhlildə dörd mühüm sırf fəlsəfi istiqaməti müəyyən edir: onlardan birincisi, ərəb fikrinin islahatı prosesi zamanı dini islahatı yeritməyə təklif edir, ikincisi, ənənəvi islam fikrini yenidən, yeni tənqidi assimilyasiya 24 istiqaməti çərçivəsində şərh etməyi təklif edir, üçüncüsü, müasir məntiqin ərəb ağlının analitik sistemləşdirilməsi prosesində
24 - Bunlar Məhəmməd əl-Cəbirinin və Məhəmməd Arkunun təsvir etdikləridi. Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|