«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
31 işlədilməsi məqsədilə tədqiqinə yönəlibdir, və nəhayət, dördüncüsü, müasir qermenevtikanın nailiyyətlərini nəzərdə tutur, və ərəb dini mətnini dolayı yolla yeni konseptuallığın vasitəsilə bu fənnin təqdimatında investisiya etməyə çalışır
25 .
Əvvəlcədən görünür ki, üçüncü təmayül, əsasən, mətnin ərəb dilində müasir oxunuşu üçün açıqdır, lakin, dördüncüsü qermenevtik oxunuş üçün daha çox yarayır, və haydeqqerian fəlsəfənin ərəb fikrinə uyğunlaşdırılmasında tətbiq edilə bilər. Məktəb yarada bilməsə də, Şərqdə və Məğribdə (Şimali Afrika) yaxşı tanınmış, məşhur filosof Əbdürrəhman Bədəvinin 26 ərəb ölkələrində vəziyyəti hamıdan yaxşı müəyyən etməsi, eləcədə mənəvi cəhətdən Haydeqqerə ən yaxın olması barədə tarixçilər yekdildirlər. Onun yanaşması ekzistensialistdir, “islam fikrinin tənəzzülü” haqqında əsərləri isə həmin fikrin xilas etmə yolunda olan vasitələri hərəkətə gətirmək istəyini və zərurətini nümayiş etdirir. Taleyin istehzası bundadır ki, islam bölgəsində yeganə haydeqqerian məktəb Haydeqqerin və iki Şirazinin – Fars dövlətinin “qızıl əsri”nin iki mütəfəkkiri, sufi şairləri Qütb əd-Din əş-Şirazi 27 və Hafiz əş-Şirazinin 28
fikirlərinin oxşarlığı barədə iddianı irəli sürən, müsəlman, lakin, ərəb olmayan, “Haydeqqerian islamşünaslar” İran qrupunun təsisçisi Əhməd Fərdidin (1912- 1994) məktəbidir. Lakin, bu iddia vaxtında onun təhrifedici strategiyasının düşüncəsizliyini pisləyən və müsəlman fikrinin Qərb fikri ilə fərqliliyi, hətta, radikal surətdə bir araya sığmazlığı, bu iki model arasında heç bir yaxınlaşmanın mümkün olmaması 29 faktının gizlədilməsində onu ittiham edən Şayeqan tərəfindən tənqid edilmişdir. O, həmçinin Haydeqqerin dilini cəmiyyətləri yayındırmaq və onların məqsədlərini dəyişdirmək üçün onun zahiri mürəkkəbliyi pərdəsi altında dolam-dolaşıq yolları gizlətməkdə günahlandırır.
25 - Youcef b. ‘Adi : As’ilat al-Tanwir wa-l-aqlaniyya fi-l-fikr al-‘arabi al-mu’asir, (Questions des Lumières et de la Rationalité dans la pensée arabe contemporaine) (Müasir ərəb fikrində maarif və rasionallığa dair suallar), Edition : al-Dar al-‘Arabiyya lil ‘Ulum, p. 2009 ; in: Moushir Aoun : Heidegger et la pensée arabe, s. 19-20. 26 - Əbdürrəhman Bədəvi (1917-2002) – ərəb fikrini ifadə edən ən böyük filosoflardan biri, ekzıstensialist-haydeqqeriançi, aktivində 150 əsəri mövcuddur ki, onlardan bir çoxu peyğəmbərin həyatı, islam filosofları, müsəlman fikrinin tarixi və tənəzzülü mövzularına həsr olunubdur.
27
filosof, ilahiyyatçı, və sufi şairi.
28 - Şəms əd-Din Məhəmməd Hafiz Şirazi (1310 - 1379) – fars şairi, filosof və təsəvvüf mütəfəkkiri, Bəha-üd-Dinin oğlu, öz dövrünün ən yaxşı Quran bilicisi və qiraətçisi olduğuna görə, Hafiz adını qazanmışdır.
29 - D. Shayegan : « Heidegger en Iran », Le Portique, Revue de philosophie et de science humaine, 2006, n° 18. « Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
32 Obyektiv və rasional təhlil üçün Muşir Aun çox bir qısa coğrafi tədqiqat aparmışdır. O, müxtəlif ölkələrdə Haydeqqer fikrinin təmsilçilərinin etibarlı siyahısını təqdim edir. Onun sözlərinə görə, Məğrib ölkələri (Əlcəzair, Mərakeş, Tunis) ənənəvi cəmiyyət məsələsinin qoyuluşunda Haydeqqerin fikri işığında metafizik irsi təkrar oxumaq üçün daha açıqdırlar. Səriştəlilik nöqteyi- nəzərindən, onlar, həmçinin haydeqqeriançılığın fəlsəfi dilinin real assimilyasiyasını nümayiş etdirilər baxmayaraq ki, üzərilərinə götürdükləri vəzifə üçün ərəb dilində ifadə imkanları geniş deyil. O, Əlcəzairdə İbrahim Əhməd və Abu-l-Aid Dududan, Mərakeşdən Abdüssələm bin Əbdüləli, Əbdürrəzzəak Düvey Məhəmməd Səbildən və Məhəmməd əş-Şeyxdən, Tunisdə Əli əl-Həbib əl-Frivi, Məhəmməd əl-Muzqi, Fəthi Miskinidən və Züheyr əl- Hvaylididən sitatlar gətirir. Ərəb Şərqində yalnız Livan və Misir ona cüzi şəkildə bağlılıq nümayiş etdirirlər. Bütün adları çəkilən şəxslərin ərəb dili sənətkarları olduqlarına görə üstünlüyü var, onlar orta əsr və müasir ərəb fəlsəfi ənənə sahəsində güclü biliklərə malikdir, lakin, Qərb fikrinə xas olan məsələlərin dərk edilməsində və haydeqqerianlığın 30 fəlsəfi məğzinin mənimsənilməsi nöqteyi- nəzərindən onlar açıq-aydın qusurlar nümayiş etdirilər. O, Misirdə təqdimata artıq ehtiyacı olmayan Bədəvidən savayı, Livanda Musa Vəhbi, Əli Hərb, və Eli Nəcmdən, filosof İsmayıl Musaddak və Fuad Kamil, Mahmud Rahhab, və Əbd əl- Qaffar Məkkavi kimi tərcüməçilərdən sitatlar gətirir 31 *. Aydındır ki, bütün bu adamlar eyni tərzdə düşünmürlər. Bəziləri, Əli əl-Həbib əl-Frivi kimi, belə hesab edirlər ki, əgər ərəb ziyalıları fikir məsələlərinə yiyələnməyə istəyirlərsə fəlsəfəyə yanaşmada özlərinin oxunuş üsulunu tətbiq etməkdə maraqlı olmalıdırlar. Fəthi Miskini ərəb ağılını Haydeqqerin mətnləri üzərində düşünməyə dəvət edir, Züheyr əl-Hvaylidi isə, ərəb fəlsəfi ənənəsində dərk
32 . Lakin, Haydeqqer, həmçinin, metodu da təklif edir. Bu metodun istifadəsi ilə neçə əsərin yazılığını biz bilmirik, lakin nümunə kimi fəlsəfə məntiqinin oxunuşu üçün ondan istifadə edən Fəhmi Hüveydini göstərmək olar, habelə,
30 - Məğrib filosoflarının bu qabiliyyəti fransız müstəmləkəçiliyinin təbiətindən irəli gəlir ki, kontinental fəlsəfə ilə qarşılaşmaya gətirib çıxarmışdır, o zaman ki, ingilis müstəmləkəçiliyini yaşamış Yaxın Şərq ölkələri Anglo-Sakson analitik fikri ilə rastlaşmışlar. 31 - Moushir Aoun: Heidegger et la pensée arabe, s. 25-26. * Biz burada ərəb tələffüzünün üsuluna riayət etməmişik, çünki şəxsi adlara gəldikdə, hər ölkənin özünə məxsus oxunma tərzi var, və bu bizim mövzumuzdan kənarda olan məsələdir. 32 - Moushir Aoun : Heidegger et la pensée arabe, s. 25-26. Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|