«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haydeqqerin fikri necə təkamül etmişdir ki, o cümlədən, insanın yeri də müəyyən edilsin
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
21 imkan verir. Onun tələbələrindən biri olan Qadamer 2 onu “yeni Aristotel, və daha bir Heqel” adlandırmışdı. O, deyir ki, Haydeqqer şagirdin özünün düşünməyə necə öyrədilməsini yaxşı bilən bir ustaddır 3 . Həqiqətən də, o, oxucusuna baş verən vəziyyət dəyişmələri və dönümlər zamanı bir neçə yol istiqamətindən eyni vaxtda faydalanaraq əsas məqsəddən yayınmamağı öyrətmişdi. Bu mənada o, Haydeqqeri “insanla onun öz taleyi arasında dialoqun təşəbbüskarı” 4 adlandırmışdı, universal olan bir dialoqun. Haydeqqeri gələcək haqqında sual narahat edirdi. Çox erkən zamanlardan, Husserlin təsiri altında, elmi, texnoloji, iqtisadi, və hətta geosiyasi tərəqqinin qarşısında fəlsəfi fikrin köhnəlməsini anlayarkən özü üçün maraqlı olan mövzulara təsir göstərərək, bəşəri fikrin əbədi hərəkətini və transformasiyasını nəzərə almaqla o, bəşəriyyətin azarını şərh edir. Elmin gur inkişafında ilk növbədə fəlsəfə əziyyət çəkir, ona görə ki, onun maraq dairəsi o qədər tez dəyişir və transformasiya edir ki, o, özü bu inkişafı çətinliklə izləməyə bacarır. Elmin təkamülü, onun yayılması və ixtisaslaşması elmi fikirdə və onun dilində metamorfoz yaradır. Bu da, yaranmış ehtiyaclar qarşısında fəlsəfədən hər dəfə yeni dil və yeni baxış hasil edərək səviyyəsinin yüksəltməsini, vəhdətliyinin qorunması zamanı çevik və birləşdirici qabiliyyətə malik olmasını tələb edir. Beləliklə, insan tərifi haqqında sual hər dəfə yeni, və hər halda, həll edilməmiş məsələ kimi meydana çıxır. Varlıq haqqında axtarışlarını davam etdirən Haydeqqer tezliklə başa düşür ki, varlığın ilkin mənasının unudulması antik dövrün sonundan başlayaraq fikrin üzərində hökmranlıq edir, və metafizika həmin bu unudulmadan qaynaqlanır, ona görə ki, o, dünyada şeylər haqqında düşünməyin səbəbidir, və Haydeqqer bunu “mövcudluq” adlandırır. Müasir dünya həm də ona görə qurbandır ki, qlobal səviyyədə onu işğal edən, ləngidib yatızdıran texniki ölçüyə özünü düçar etmişdir. Belə ki, bizim hamımız insanın inkişafına mane törədən özgələşmə dünyasında yaşayırıq. Bu mürəkkəb bir problemdir. Unudulma təsadüfən, qəflətən, insan həyatının bir anında onun başına gəlməmişdi. O, bir neçə əsr ərzində onu müşayiət edən kvazi-təbii təkamülün nəticəsidir. Həmin mutasiya komfort və praktiki həyatın asanlaşması tələbatının da nəticəsidir. Bütün bunlar, hələ ki, müəyyən sualları vermək üçündür. Lakin, insan istər elm, istərsə də metafizika vasitəsilə, həyat tərəfindən ona hazır cavabların
2 - Georq Hans Qadamer 60 il ərzində Haydeqqerin ardınca gedib. “Haydeqqerin yolları” (1983) («Les chemins de Heidegger») əsərində o, bu davamlı dostluğu bütün təfsilatı ilə xatırlayır. 3 - Georq Hans Qadamer: “Haydeqqerin yolları” («Les chemins de Heidegger» ), s. 10.
4
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
22 verilməsi ilə razılaşan kimi, o, özü düşünməkdən uzaqlaşır və varlığı təhlil etmək qabiliyyətini unudur. “Varlıq haqqında sualı yenidən mənimsəmək” lazımdır, bu da ki, Parmenid və ya Sokrat dövründə artıq mövcud olan fundamental həqiqətə tərəf üz tutmaq üçün dünyaya baxmaq, onu seyr etmək, şeylərə baxarkən onların həqiqi mahiyyətini görmək bacarığını, elmi-texniki nəticələrin çərçivəsindən çıxaraq, şeylərin özünə qayıtmağı da nəzərdə tutur. Haydeqqerin fikri necə təkamül etmişdir ki, o cümlədən, insanın yeri də müəyyən edilsin? Haydeqqer fəlsəfi fikrin vəhdətini, bütövlüyünü, və birləşdirici rolunu qoruyub saxlayaraq eyni zamanda onu elmin təsiri altında dəqiqləşdirmə və ixtisaslaşma həvəsindən çəkindirmək istəyir, çünki onun donub parçalanması təhlükəsi mövcuddur. Həqiqətən də, onun ətrafında səhvlər riskini minimuma endirmək üçün fəlsəfə ilə dəqiq elmlər metodunun yaxınlaşdırılmasının tərəfdarı olan Husserl 5 kimi mütəfəkkirlər var idi. Daha sonra o, “varlıq” anlayışını bütövlükdə onun bütün tamlığı və zənginliyi ilə birlikdə bərpa edilməsi üçün, “Bütün – Birdir” 6 dedikdə: insanı, fikri, və dünyanı nəzərdə tutan erkən dövrün mütəfəkkirlərinə qayıtmağı təklif edir. Fikri, ümumiyyətlə, dünya qarşısına çıxaran müasir elmlərin böhranına düşməyin qarşısını almaq üçün o, fəlsəfi fikrin doğuşuna təkan verən və onu mənalandıran ilkin səbəblərin gözdən keçirilməsinə qayıtmaq istəyir. Tam bütövlükdə götürülmüş fikrə qayıdaraq insan dünyanı problemlərinin bir qismi kimi görmək əvəzinə problemlərinin həll edilməsi üçün öz bütövlüyünü və dünya ilə əlaqəsini bərpa edə bilər. Qədim Yunan fəlsəfəsində təmsil olunmuş şəklində olan varlıq haqqında sual onun əsas mövzusu olacaq. Lakin, yunan fikrinə qayıdış müasirliyin problemlərinin həllini necə təmin edə bilər? Bu cür həllin yəqinliyi tam bəlli deyil, xüsusilə də, əgər “Varlıq və zaman”da (Sein und Zeit) Haydeqqerin “varlıq” haqqında müzakirə açdığını nəzərə alsaq, halbuki daha çox bu “aktın” nəticəsidir. Əslində, onun niyyəti heç də müasirliyi inkar etməkdə və ya o, dövrün ənənələrinə bağlanıb qalmaqda,
5 - Edmund Husserl «Məntiqi araşdırmalar» (Recherches logiques) (1900), İdeyalar I – «Təmiz fenomenologiyaya ümumi giriş» (Ideen ou Idées directrices pour une phénoménologie) (1913), eləcə də «Arifmetikanın fəlsəfəsi» (Philosophie de l'Arithmétique) (1891), «Fəlsəfə - ciddi elm kimi» (La philosophie comme science rigoureuse) (1955), «Zamanın daxili dərk etmə şüuru üzrə mühazirələr» (Leçons pour une phénoménologie de la conscience intime du temps) (1928), «Geometriyanın yaranması» (L'origine de la géométrie) (1968), «Avropa elmlərinin böhranı və transsedental fenomenologiya» (La Crise des sciences européennes)(1961), (Phénoménologie transcendantale)
6 - Heraklitin poemasının bir parçasında o, belə deyir: Məgər bu mən deyiləm, lakin siz eşitdiyiniz mənayam / Sonra, həmin mənada belə demək müdrik olardı: Bütün – Birdir. Martin Haydeqqer: Essais et conférences, s. 250.
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|