«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
25 bütün nəticələrini istiqamətləndirən, təməl prinsiplərinə zidd gedə bilən bütün nailiyyətlərin qarşısını alan bu hegemoniyanın təsiri altında idi. Belə bir tendensiya mövcuddur ki, metafizika orta əsrlərin məhsuludur, halbuki onun əsaslarını qoyan Aristotel 11 onu “Varlığın özü haqqında elm” adlandırmışdı. Lakin, orta əsrlərdə o, daha çox, varlığın unudulmasına kömək edən mövcudluğa müraciət edərkən, Aristotelin nəzərdə tutduğu mənadan çox- çox uzaqlarda idi. Və insan fikri ilə Tanrı iradəsi arasında razılaşma tapmaq ümidi naminə yaranış haqqında suala giriş, Yaradan və yaranan 12 arasında başlıca əlaqənin mövcudluğu vurğulanaraq, dəyişdiriləcəkdir. Bu eləcədə, xaydeqqerianlığın ixtirası olmayan klassik metafizikanın bərpa edilməsinə də aiddir. Kant da, eyni təşəbbüsü dəstəkləyib və həmin nəticəyə gəlmişdir, lakin, ola bilsin ki, universal düşüncə daxilində bu cür uçurumun törənməsinə zaman hələ imkan vermir. Ona görə də o, nisbətən, metafizikanın yanaşmasına qayıtdı. Sözün doğrusu, metafizikanın yenidən baxılması təcrid olunmuş surətdə edilə bilməz. Bu təşəbbüsün yalnız bütövlükdə geniş baş verdikdə, fəlsəfədə və onun xaricində insan fikrini hərəkətə gətirəcək dərin dinamikanın bir hissəsi olduğu halda mənası vardır. Lakin, Kant dövrü nəticələrini dəyərləndirmək üçün dünyaya təsir edən dəyişikləri hələ hiss etməyib. Halbuki, Haydeqqer həmin fəaliyyətin mərkəzində idi. Maarifçilik əsri, sənaye inqilabı, iki dünya müharibəsi, Almaniyanın xüsusi vəziyyəti, və ardınca gələn restrukturizasiya dövrü onu “insan” məfhumu tərifinin yenidən baxılması zərurəti haqqında suala gətirib çıxardı, bu həmin insan idi ki, azadlığına mane olan metafizikanı rədd edərək, bəşəri dəyərləri müdafiə edə bilməyən humanizm nəzəriyyəsinin öz mənasını belə şübhə altına qoyaraq, Haydeqqer onu Dasein 13
adlandırmışdır, nəticədə isə, onun ekzistensializmin tənqidində insan azadlığı nəzəriyyəsi haqqında bu olmadığı halda bəhs edilirdi. Buna görə də, “Esse və konfranslar”da müzakirələri canlandıran Haydeqqer “Metafizikanın aşması” haqqında danışarkən izah etmişdir ki, “aşmaq” qeyri münasib termindir. Ondan o, yalnız ona görə istifadə edir ki, həmin halda onun məqsədi əvvəldən aydın və aşkar görunür, lakin, onun
11 - Aristotel özündən sonra toplanılan və nəşr olunan monumental əsərlər korpusu qoyub. Vəfatından sonra 14 kitabı kitabxanaçı Andronik Rodoslu tərəfindən toplanmış və “Metafizika” adı almışdı.
12
1990, s. 90-92.
13 - Dasein termini fransız dilində öz son «être-là» («varlıq-orada») formasını tapmaqdan əvvəl, ilk dəfə fransız dilinə Anri Korben tərəfindən «condition humaine» (insan durumu; insanın vəziyyəti; insanın var olması şərtləri) kimi tərcümə olunmuşdur.
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
26 xüsusilə qeyd etmək istədiyi məsələ “öz mahiyyətinə nail olmaq üçün varlığın tarixinə necə imkan yaradılsın” və ya “təmiz varlığın doğuşu və vəhyi” 14
Haydeqqer, həmçinin özünü fenomenologiyadan da uzaqlaşdırmışdır, halbuki, əvvəllər Husserlin təsiri altında onu bütövlükdə qəbul edirdi. İnsan probleminə və varlıq məsələsinə bir neçə yanaşma tapmaq üçün o, qermenevtik və ya eksperimental, hətta poeziya metodu kimi digər metodlara da müraciət etmişdir. İnsan həyatının tərzi və düşüncəsi səbəblərinin təqdim edilməsini nəzərdə tutan varlığın mənası haqqında sualın canlandırılması Haydeqqerin ixtirası deyildi, çünki varlıq haqqında suala qayıtmaq zərurəti heç zaman tamamilə dayandırılmamışdır. O, tarix boyu davam etmiş və fikri istiqamətləndirməyi, yönəltməyi, hərəkətləndirməyi davam etdirmişdir. Lokk və Spinoza kimi mütəfəkkirlər onu müntəzəm olaraq geri qaytarmışlar, o zaman ki, Dekart və Nitsşe həmin zərurətin qarşısında “düşüncə” və “varlıq” nə olduğunu anlamaq və söyləmək üçün bir alət icad etmişdirlər . Orta əsrlərə müraciətində Haydeqqer hələ də müqəddəs Foma Akvinalı, müqəddəs Pol, yaxud Martin Luter kimi teologiya, kilsə, və ya dinə xüsusi aidiyyəti olan şəxslərə maraq göstərəcəkdir. Lakin, hamıdan çox onu Müqəddəs Avqustin cəlb edəcək, çünki o, Haydeqqer müraciət etmək istədiyi ölümün yaxınlaşması, narahatlıq, şübhə, insan və zaman məsələləri kimi, və qəti əminliyə yer saxlamayan bütün insan problemlərini aşkara çıxarmışdır. O, varlıq həqiqəti, hökm və ağıl, xeyir və şər, iman və Tanrı problemlərinin həlli yolu ilə xoşbəxtlik axtarışına çıxmaq üçün üzərimizdə işləməyi təklif edir. Bütün bu mövzular yenidən “Varlıq və Zaman” (Sein und Zeit) əsərində yer alacaqdır. Haydeqqer demişdir: “bu teoloji təhsilim olmasaydı, mən öz düşüncə yoluma heç vaxt nail olmazdım” 15 . Modern və müasirliyin gəlişi ilə o, onlara daha yaxın olacaq. O, həqiqətən də, bu iki dövr arasında fərq qoymur, çünki insan həyatının yenidən bərpası üçün onun hər iki azad edilməsi cəhdi tam azadlığa çıxış yolu olmadan tam şəkildə reallaşa bilməz. Bütün bunlar tamamilə Haydeqqerin zövqünə uyğundur. Uydurulmuş və ya real dialoqlarda o, Husserl ilə əsrin bütün məsələlərini müzakirə edəcək, Sartr ilə mövcudluğun və ekzistensializmin problemlərini, Qadamer ilə qermenevtik hüdudları, Bofre ilə isə, fəlsəfi dilin
14 - Martin Heidegger : Essais et conférences, s. 80. 15 - Martin Heidegger: Sözlərə göstərici, «Entretien sur la parole avec un Japonais» ( «Yaponlunun və sual verənin arasında baş verən dialoq»), Tərcümə : Beaufret, Brokmeier, Paris : Gallimard, 1976 ( Haydeqqerin həmsöhbəti ilə dialoqudur ki, burada o, «yol» (der Weg) sözünün mənası üzərində davamlı surətdə meditasiya edir. Onun öz fikir yolunun Lao Tszınin sözləri ilə yaxınlığı ifadə olunur.
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|