«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
23 yaxud da, aktları olduqca sadə nəticələri isə dərhal gerçəkləşən qədim yunanlar kimi düşünməkdə deyildi, bu daha çox, o, mənbəyə qayıdışdır ki, fikir orada öz təkamülünü və nəticəsini daha yaxşı dərk etmək üçün şeylərin özü haqda suallar verir. Haydeqqer hər bir sirrin və ya qeyri müəyyənliyin qarşısında yunan fikrinə dalmaq ehtiyacını hiss edir. Onun düşüncə aparatı üçün fundamental olan bu sağalmanı “Esse və konfranslar”da (Essais et Conférences) o “doğma evə qayıdış” adlandırır. O, “olmaq” haqqında sualı qaldırır və heç də təsadüf deyil ki, varlıq haqqında sual ilk dəfə fəlsəfi mənasını aldığı məhz er. əv. VII əsri insan tarixinin başlanğıc nöqtəsini kimi qeydə alır. Poetik dildə Anaksimandr qeyri maddi və xəlq edilməyən varlıq haqqında bəhs edərkən mənşə, sonsuzluq, və ilkin elementlər haqqında məsələni qoymuşdur. Onun fikri ona görə “ilkin” adlandırılmışdır ki, arxa plana istinad etmirdi o, hər hansı keçmiş təsirə və ya doqmatizmə məruz qalmayan kvintessensiya olan bir fəlsəfi fikirdir. İlkin sual bundan ibarətdir: “Niyə görə heçlik deyil, varlıq var?”. Fales və Pifaqorun dövründə mövcud olan bu sual Heraklit və Parmenid, eləcə də, ənənənin digər sələfləri tərəfindən yenidən verildi. Bu geniş, dərin, əhatəli, məzmunca zəngin, hissələrə parçalanmamış, vahid mövzulu və qlobal xasiyyətli cavablara malik olan bir sualdır. O, həqiqətin axtarışına keçərək insanın dünya haqqında qlobal kontekstdə suallar yaratmaq qabiliyyəti qarşısında təəccübündən doğan “başlanğıc” konsepsiyasını vurğulayır. İnsanın təbiətlə inteqrasiyası istisna olunmur, marjinallaşmır və ya ona qarşı etinasızlıq göstərilmir, çünki bir fakt olduğundan o, “varlıq” anlayışının mənasının zənginliyi ilə dərk edilir. İlkin element və ya ilkin səbəb vasitəsi ilə həyatın yaranışını nəzərdə tutan bu ilkin suallar “Fizikanın nəzəriyyəsi” və ya “Başlanğıc nəzəriyyəsi”nin yaranmasına gətirib çıxaracaqdır. Artıq çox sonralar, bu ilkin səbəbin nəticəsi olan insan haqqında, və eyni şəkildə bütün mövcud olanlar haqqında düşüncə müstəqil tərzdə təqdim olunacaqdır. Sokrat və Platon (er. əv. IV əsr) həmin problemi ilk dəfə dəqiqləşdirənlərdən olmuşdurlar. Sokrat sadəcə insanı özünü dərk etməyə çağıran “özün özünü dərk et” 7
şüarı ilə, Platon isə güclü inkişaf etmiş diskursun vasitəsi ilə zahiri və illüziya olan hissi aləmi, “həqiqət aləmi” konsepsiyasını təqdim edərək insan hər şeyi bilən olduğu ideyalar və həqiqətin İntellegibell aləmini, və hər şeyi unudan olduğu “gözə görünən aləmi” ayıracaqdır. Öyrənərək insan öz insanlığını xatırlayır. Hər halda, bu “Bilik nəzəriyyəsi”nin elementar prinsiplərindən biri kimi qəbul edilə bilər. Antik « Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
24 fəlsəfənin bu iki sütununun ardınca zəkanı təşviq edərək “Məntiq nəzəriyyə”sinə də yayılmış Aristotel 8 surətlə gəlib keçdi. Bu dövr həmçinin “Epistemologiyanın nəzəriyyəsi” nə olacaqdırsa, onun və hətta antik Yunanıstanın xaricində orta əsrlər minilliyinin ərzində və sonralar öz təsirini davam etdirəcək “Metafizikanın nəzəriyyəsi”nin 9 yaranışına gətirib çıxarmışdır. “Təfəkkür prosesində” iştirakına görə misilsiz olan fəlsəfəni formalaşdıran və strukturlaşdıran yunanlardan sonra Haydeqqer onun tərəfindən, əsasən çox bacarıb az danışan və dinməz dəstək kimi təqdim edilən orta əsrlərə söykənməyə başlayır. Əslində, bu dövr onun ilk ilham mənbəyi olmuşdur, çünki dinin həll etmədiyi məsələlərə cavab tapmaq üçün fəlsəfəyə üz tutmağından əvvəl o, katolik ruhunda olan teoloji təhsil almışdır. Daha sonra, Duns Skotun 10
baxışlarına həsr olunmuş doktorluq dissertasiyası və dinləyiciləri tərəfindən dəyərləndirilmiş, kütlələr toplamış, provokasiya xasiyyətli “Dini həyatın fenomenologiyası” adlanan ilk kursu olmuşdur ki, orada o, “Fenomenologiya” ilə “Din”i yanbayan qoymağa söz verərək, sonradan onların biri birinə tam zidd olma məsələsini təhlil edir. Orta əsrlərin xüsusiyyəti yunan məsələsini tədricən teoloji məsələyə transformasiya edən və ilk növbədə monoteistik dinlərin təsiri altında ontologiyanı ənənəvi və xüsusi ontologiyaya ayıran insana baxış metoduna görə təşkil etdiyi metafizikanın çəkisinin artmasındadır. Ümumilikdə mövzular olduğu kimi qalırdı, ona görə ki, orta əsrlərdə də, eynilə, mütləq varlıq, və ya kainatın, təbiətin, və maddənin ilkin səbəbi haqqında bilik axtarırdılar, eləcə də, xoşbəxtlik və insan azadlığı haqında suallar verirdilər. Lakin, metafizika əbədi prinsip və ilk mühərrik məsələsini modifikasiya edən, insan azadlığının dairəsini onun öz taleyinə müdaxilə etmək imkanlarında daraldan dini tələblər ilə şərtləşdirilmişdir. Həmçinin, varlığın gizli siması və ictimaiyyətə açıq olmayan həqiqətin naməlum ölçüsü işlənib inkişaf etdiriləcək, halbuki ümumilikdə varlıq haqqında sual getdikcə daha marjinallaşdırılacaq və sonra tamamilə gizliləşdiriləcəkdir. Əslində, hələ qeyri-müstəqil olan elmlər onların
7 - Sokratın istifadə etdiyi bu cümlə Delfi məbədinin giriş qapısında yazılmış bir ifadədir. O, Appolona həsr olunmuş böyük fəlsəfi ifadələr panteonunun frontonu üzərində cızılmışdı. 8 - Məhz Frants Bretanonun 1862-ci ildə nəşr edilmiş “Aristotelə görə mövcudluğun çoxmənalılığı haqqında” (De la signification multiple de l'étant chez Aristote) kitabını oxuduqdan sonra Haydeqqer özünə Aristoteli kəşf edir, və 1920-ci illərin kurslarının böyük hissəsi ona həsr edilmişdir. 9 - Həmin giriş tam metafizika ruhunda idarə olunan müasir ərəb dünyası şəraitində daha aydın görmək üçün bizə köməklik edə bilər. 10 - Martin Haydeqqer: “Duns Skotun kateqoriyalar və məna haqqında təlimi” (La doctrine des catégories et de la signification chez Duns Scot, thèse de doctorat , 1913
), Pol Natorpun redaktəsi altında (Paul Natorp). Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|