S. F. Abdirasilov

4. 
Rangshunoslik nazariy asi va bo‘yoq bilan ishlash usullari
Mazmuni:
Ranglarning kishilar hayotidagi o‘rni. Tabiatda rang. Rang 
o‘zi nima? Asosiy va qo‘shimcha ranglar. Axromatik va 
xromatik ranglar. Iliq va sovuq ranglar. Bo‘yoqlar va 
ularning tarkibi. Rangtasvir asarlarida rang uyg‘unligi, rang 
kontrasti, tus kabi tushunchalar.
Akvarel, guash, moybo‘yoq, flomasterlar. Bo'yoqlar 
rangini tanlash, aralashtirish orqali yangi ranglarni hosil 
qilish. Bo‘yoq bilan ishlash texnikasi va uning ketma- 
ketligi. Palitradan foydalanish. Bo‘yoqlar bilan ishlash 
usullari.
Topshiriq -
Akvarel bo‘yog‘ida, yangi ranglar hosil qilish. Meva va 
sabzavotlar (olma, anor, rediska, limon, baqlajon), uy- 
ro‘zg‘or buyumlari (gultuvak, kmjka, sopol idish) kabi 
narsalami akvarelda tasvirlash.
185
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘rta Osiyoda qadimdan ranglar haqidagi ta’limot kitob 
miniatyurasi bilan b o g iiq holda rivojlanib kelgan. Musavvirlik hunari 
rang tanlash va ularni tayyorlashni bilishni talab etgan. X iV-XV 
asrlarda rang tayyorlash texnologiyasi haqida qator risolalarda qimmatli 
fikrlar bayon etilgan.
XVII 
asrning mashhur olimi Issak Nyuton oq yorugiikni ko‘p 
rangli ekanligini isbotlagan, ya’ni spektr ranglarini hosil qilgan. Buning 
uchun Nyuton quyoshning oq yorugiigini derazadagi qora pardaning 
ingichka tirqishidan oikazgan va y o iig a uch qirrali prizma qo‘ygan, 
natijadashar xil ranglardan (qizil, zai-g‘aldoq, sariq, yashil, zangori, ko‘k 
va binafsha) iborat keng yorugiik dastasi ko‘ringan.
San’atshunos I.V.Gyoteni ko‘proq ranglarning kishi organizmiga 
ko'rsatadigan ta’siri qiziqtirgan. Gyote «Ranglar haqidagi taiim ot» 
nomli asarida ranglami iliq va sovuq tuslarga ajratib, iliq (sargish qizil) 
ranglar kishida kayfi chogiiq tuyg‘usini, sovuq (havo rang - yashil) 
ranglar esa m a’yuslik tuyg‘usini uyg'otishi haqida yozgan. Umuman, 
Yevropada oq rang pokizalik, shodiyona, aqllilik, sariq rang esa 
g'amginlik shodiyonalik hisoblangan. Ko‘k, quyuq soya kabi jiddiy, 
yetuklik qora - alam, qarilik, nom aium lik sifatida qaralgan. Qizil 
ta’sirchanlik, yoshlik va insoniylik rangidek qabul qilingan.
Rang muammolarini o ‘rganishga yapon olimiari hamisha jiddiy 
qarashgan. 
Hozir 
ham 
dunyoda 
yagona 
b o ig an
Tokiodagi 
Rangshunoslik institutida inson qalbiga ta’sir etuvchi ranglar chuqur 
0
‘rganiladi. Hatto, rang asoslari fan sifatida Yaponiya maktablaj'i 
dasturiga ham kiritilgan. Sharqda ham qadimdan ranglarga katta e’tibor 
berilgan. Jumladan, A.R.Beruniy o‘zining «Kitob al- javohir fi ma’rifat 
al javohir» asarida turli minerallar va metallaming 
200
dan ortiq rang 
nomlari, tusini mohirona tasvirlagan.
186
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sa^
R anglar spektri.
Shuningdek, o‘z davrida A.Navoiy va Zahiriddin Boburlar rang 
nomlaridan unumli foydalanishgan.
Atrofimizni o ‘rab turgan tabiat nihoyatda go‘zal va jozibali. Tabiiy 
yom g‘lik manbai quyosh nurlari ostida har bir narsa o‘zining muayyan 
rangiga ega boMib, yorqin tuslarda ko'rinadi. Quyoshning oq yorugMigi 
aslida murakkab boMib, olamni turfa go‘zalligi, ya’ni bahorgi maysalai' 
va yaproqlarning yashilligi, osmonning moviyligi, gullarning rang- 
barangligi hammasi shunga bogiiq.
Olimlar tomonidan aniqlangan yettita rang sp ektr rang iari deb 
atalib va rangshunoslikda ran g lar doirasi deb yuritiladi.
Ranglar doirasida 
qizil, 
qizg‘ish 
zarg‘aldoq (nor-noranji), 
zarg‘aldoq, sarg‘ish zarg‘aldoq, sariq, sarg‘ish yashil, yashil, yashiltob 
zangori, havorang, ko‘kimtir havorang, ko‘k, ko‘kimtir binafsha, qirmizi 
ranglaming har xil tuslari ko‘rinadi.
Ranglar doirasida rang tuslari juda ko‘p boiish i mumkin. 
Ranglami doira bo'ylab joylanish tartibi muayyan saqlanadi.
Rang doirasi ikki teng boiakka bo'linsa, birinchi yarmidagilar iliq 
ranglar, ikkinchi yarmidagilar esa sovuq ranglardir.
Bunday nomlanishiga sabab - qizil, sariq ranglar olovni, qizigan 
temimi, cho‘g‘ni eslatsa, havorang, zangori, yashil, ko‘klar esa muzni, 
suvning rangini eslatadi.
187
www.ziyouz.com kutubxonasi

---