S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

bektemir 

degan urug' bopR, 

 Buloq  –  «chashma»,  «jilg'a»,  «ariq»  ma'nolarida  Sibirdan  Mo'g'uliston  orqali 

Qozog'iston,  Qirg'izston,  O'zbekistongacha,  g'arbda  Kavkazgacha,  shimolda 

Tatariston  va  Boshqirdiston  Avtonom  Respublikalarigacha,  sharqda 

XXR  Shinjan 

avtonom 

rayonigacha, janubda Eron va Afg'onistongacha toponimlar tarkibida tatror-

takror uchraydigan geografik atama.  

Bo'ri  –  etnonim  (totem  –  qabila-urug'ning  muqaddas  jonivori),  Zarafshon 

vodiysidagi  qipchoqlaring 

bo'ri 

degan  urug'i  bo'lgan. 

Bo'ri 

so'zidan  tarkib  topgan 

toponimlarning etnotoponim yoki zootoponim ekanini aniqlash oson emas.  

Yaqf – joy nomlari tarkibida uchraydigan yoki mustaqil ravishda toponim hosil 

qiladigan ijtimoiy atama. 

Vaqf 

so'zi arabcha bo'lib «vasiyat qilingan, inoyat qilingan, 

bag'ishlangan»  ma'nosini  anglatadi.  O'rta  asrlarda  va  undan  keyin  ham  katta-katta 

yerlar,  do'konlar, hunarmandchilik  rastalari, tegirmonlar, hammomlar, objuvozlar va 

boshqa  mulklar  masjid-madrasalarga,  musofirxona-shifoxonlarga  (xona-qohlarga) 

vasiyat  qilib  berilgan,  ya'ni  vaqf  qilingan,  ulardan  olingan  daromadlar  shu 

muassasalarning  ehtiyojlariga  sarflangan.  Respublikamiz  toponimiyasini  o'rganishda 

vaqf  hujjatlarining  ahamiyati  katta.  Bunday  hujjatlarda  vaqf  qilingan  yerlarning 

chegaralari aniq ko'rsatilgan va qo'shni qishloqlar va ariq-kanallar sanab o'tilgan. 

Vodiy  –  «tog'lar  orasidan  oqadigan  soylik»,  «obod  voha»  ma'nolaridagi 

geografik atama. Bu atama asli arabcha (vad, vodiy) bolib, Shimoliy Afrikada «vaqt-

bavaqt  suv  bo'ladigan  yoki  suvsiz  qaqrab  yotgan  o'zan»,  «uzunasiga  cho'zilgan 

soylik», ―mavsumiy oqqan suv‖, ba'zan «daryo» ma'nolarini anglatadi. 

Gum – chuqurlik, jarlik. Gumbuloq (Dehqonobod tumani), Gumsoy (G'allaorol, 

Zomin  tumanlari)  toponimlari  tarkibidagi 

gum 

so'zi  «chuqurlik»,  «tevarak-atrofga 

nisbatan pastroq» ma'nosini bildlradi. 

Gumbaz, Gunbaz, Gunbad (Eronda Gumbez, Gumbed) – qubbali bino, sag'ana, 

ibodatxona, sardoba (toza suv saqlanadigan sardobakr ustiga gumbaz qurilgani uchun 

gumbaz 

deb  ham  atalgan).  Zarafshon  vodiysida  yashaydigan  qoraqalpoqlarning  bir 

urug’i 

gumbaz 

deb  ataigan.  Gumbaz  degan  toponimlar  O'rta  Osiyoda,  Eron  va 

Afg'onistonda ko'p uchraydi. 

Darband  –  tog'  yoli,  dara,  tangi,  ozarbayjon  va  tojik  tillarida  yana  «qal'a», 

«dovon» 

(dar  –

  eshik,  kirish, 

band  – 

«to'g'an»,  ―bo'g'oy‖).  Kavkazda  (Derbent 

Dog'istonda,  Derbend  Armanistonda  va  Ozarbayjonda),  O'rta  va  Yaqin  Sharq 

mamlakatlarida  (Derbent  –  Turkiya  va  Iroqda),  O'rta  Osiyoda  (Darband  – 

Surxondaryo viloyati Boysun tumani) bir qancha toponimlar hosil qilgan. 

Darxon – o'rta asrlarda majburiyatlardan, oliq-soliqlardan ozod kishiga berilgan 

unvon.  Geografik  nomlar  tarkibida  ko'p  uchraydi.  Masalan,  Samarqand  viloyati 

Ishtixon  tumanida  Boshdarxon,  Jo'rabaydarxon,  Ozoddarxon,  Naymandarxon, 

Po'latdarxon,  Qirqdarxon,  Dehqonobod,  O'rta  Chirchiq,  Qibray,  Quyi  Chirchiq, 

Navoiy,  Andijon,  Yakkabog',  Koson  tumanilarida  Darxon  degan  qishloqlar  bo'lgan. 

Toshkentda  Bo'zsuvning  bir  tarmog'i  Darxonariq  deyiladi.  Mo'g'ulshunos  T.D. 

Nominxanov  «Darxon»  so'zini  mo'g'ulcha  («majburiyatlardan  ozod  temirchi»)  deb 

izohlaydi.  Toshkent  shahri  atroflarida 

darxan 

degan  qozoq  urug'i  ham  bo'lgan, 

---

qirg'izlarda