S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

17-mavzu. Yalpizdoshlar (Lamiaceae), Zubturumdoshlar (Plantaginaceae), va 
Qoqidoshlar (Asteraceae
) 
Yalpizdoshlar
(Lamiaceae) - yalpizdoshlar qabilasiga mansub ikki yillik urugʻpallalilar sinfiga 
kiradigan eng yirik oila. Koʻp yillik oʻglar va ayrim butalardan iborat. Barglari oddiy, qarama-
qarshi joylashgan. Gullari qiyshiq, gultojbargchalari tutashgan, koʻpincha ikki labli. 
200 turkumi (3500 turi) bor. Oʻrta Osiyoda 53 turkumi (466 turi), Oʻzbekistonda esa 38 
turkumi (204 turi) uchraydi. Koʻpchilik yalpiz. efir moylariga boy boʻlib, atirupa sanoatida. 
tibbiyotda (arslonquyruq, yalpiz, rayhon, mavrak), baʼzan, ziravor sifatida ovqatga (jambil, 
rayhon) ishlatiladi. 
Sistematikasi 

---

103 
Bo‘lim.
Magnoliyatoifa (gulli, yopiq urug‘li) o ‘simlikIar (Magnoliophyta yoki
Angyospermae)
 
Ajdod (sinf).
Magnoliyasimonlar (ikki urug‘pallalilar)
 
(Magnoliopsida yoki Dicotyledones)
- Магнолиевые или
 
Двудольные 
Ajdodcha (sinfcha)- 
Yalpizkabilar (Lamiidae) - Яснотко-вые (Губоцветные)
 
Qabila. 
Yalpiznamolar (Lamiales) - Яснотковые (Губоцветные) 
Oila. 
Yalpizdoshlar = labguldoshlar (Lamiaceae Lindl. = Labiatae Juss.) - Яснотковые = 
Губоцветные
Turkum. 
Silibum (Silybum Adans.) - Остропестро, Силибум
Tur
. Rastoropsha
 – Silybum marianum L. (Gaertn.)
bir yillik yoki ko‘p yillik diploid o‘simlik 
bo‘lib, murakkabguldoshlar oilasiga (Asteraceae) mansubdir. Rastoropshaning vatani - Janubiy 
Evropa hisoblanadi. Tarqalish areali -G‘arbiy Yevropa, Kichik va O‘rta Osiyo, SHimoliy 
Amerika, Markaziy Afrika va Janubiy Avstraliyani qamrab oladi. Farmatsevtik nuqtai nazardan 
rastoropshaning dorivorlik hom ashyosi uning to‘la pishish davrida yig‘ilgan mevalari 
hisoblanadi. Aynan shuning uchun ham ushbu o‘simlik dorivor ekin sifatida etishtiriladi. Poyasi 
-
to‘g‘ri yoki shoxlangan, burushiq, silindrsimon, yalang‘och yoki yuzasi unsimon koplama 
bilan koplangan kuchsiz to‘rsimon-tukli, balandligi 1-1,5 m. Barglari
 -
o‘tkir tishli parraklarga 
ega, parsimon-parraknamo yoki parsimon-ajralgan ko‘rinishda, yashil, yaltiroq, katta oq 
dog‘larga ega; barglarining rozetkasi - bandli, yotiq-poyasimon, asosiy poyani o‘rab turadi. 
Pastdagi barglar yirik, uzunligi 80 sm gacha, eni 30 sm gacha, rozetkalarga yig‘ilgan, 
to‘lqinsimon, o‘simlik katta meduzani eslatadi. Barglari ildiz bo‘g‘zida joylashgan yoki ostki 
poya barglari barg bandi bilan o‘ralgan, qolganlari bandsiz, poyani o‘rab turadi, uzunlashgan 
yoki uzun-ovalsimon, eng yuqoridagilari lansetsimon, keng-patsimon yoki keng-patsimon 
qirqilgan, chekkalari o‘yiq tishsimon, tishli, u ustki tomondan tikonlar bilan qoplangan, 
tikonlari atrofi oq dog‘lar bilan qoplangan, yorqin rangda. O‘simlik tashlandiq joylarda, yo‘l 
bo‘ylarida, quruq erlarda o‘sadi, tomorqalarda ham manzarali ham dorivor o‘simlik sifatida 
ko‘paytiriladi. To‘pguli