ŞAHİN ƏHMƏdov
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 təsərrüfatı istehsalatı sahəsində isə onların yerüstü və yeraltı su mənbələrinə təsirinin qiymətləndirilməsi xidmət edir. Respublikada ərazinin eroziya və torpaqların suvarılması ilə əlaqədar olaraq bir sıra ekoloji problemlər meydana çıxır ki, onların inkişafı nəinki torpaqların qorunmasında və su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsində, hətta ətraf mühit üçün də təhlükə törədir. Torpağın fiziki-kimyəvi xassələrinin, su, duz, hava və s. rejimlərinin yaxşılaşması üçün meliorasiya tədbirlərinin aparılması, eroziyadan qorunması və digər tədbirlərin hamısı onun münbitliyinin artması və mühafizəsinə xidmət etməlidir. Ölkəmizdə ekoloji şəraitdən doğan narahatçılıq, ekoloji mühiti sağlamlaşdırmaq meyllərinin güclənməsi, bir sıra problemlərin həlli ilə yanaşı qiymətli sərvət olan yeraltı su ehtiyatının qorunub mühafizə edilməsi, onları hidroqrafik, hidrokimyəvi, hidrobiolojivə genetik cəhətdən elmi əsaslarla mükəmməl öyrənib keyfiyyət və kəmiyyət dəyişmələrini törədən səbəbləri vaxtında aşkar edib qarşısının alınması kimi təxirəsalınmaz məsələlərin ön plana çəkilməsini tələb edir. Keçən əsrdə Azərbaycanda ekoloji problemlərə zaman və məkan baxımından yanaşılmasında yol verilmiş ciddi nöqsanlar, su mənbələrimizin ekoloji xüsusiyyətlərinin sırf istehsalat məsələləri həll edən müvafiq nazirlik və idarələr tərəfindən unudulması su ehtiyatlarının azalmasına, çirklənməsinə, artezian və subartezian quyuların qurumasına gətirib çıxarmışdır. Yerüstü su mənbələrində yaranmış ekoloji gərginlik bizdən yeraltı sulardan daha səmərəli istifadə etməyi tələb edir. Azərbaycan Geologiya Birliyinin Geoloji Ekspedisiyası respublikamızda içməli yeraltı suların 50 illik ehtiyatı olduğunu müəyyənləşdirmişdir. Yaxın gələcəkdə Böyük Qafqazın Samur-Qusar, Oğuz-Qəbələ zonalarında, Kiçik Qafqazda Tərtərçay hövzəsində istismar əhəmiyyətli böyük yeraltı su ehtiyatlarından Bakı və digər iri şəhər, 69 qəsəbələrimizin su təchizatında istifadə olunmaqla əhalinin fasiləsiz su ilə təmin etmək problemini qismən həll etmiş olardı. Hələ XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Quba- Xaçmaz ərazisinin yeraltı suları çox yüksək keyfiyyətli su kimi qiymətləndirilmişdir. XIX əsrin sonlarında Bakı şəhərinin su təchizatının yaradılması ilə bağlı şəhər dumasına müxtəlif layihələr təklif edilmişdir. Ancaq 1908-ci ildə duma mühəndis V.Lindleyn apardığı geodezi-hidrogeoloji axtarış işlərinin nəticələri əsasında tərtib etdiyi Şollar məntəqəsindəki yeraltı təzyiqli su hövzəsindən su ilə təmin olunacaq Balı-Şollar su kəmərinin layihəsini təsdiq etmişdir. Layihə 1909-cu ildə Tiflis şəhərində keçirilən IX su təchizatı qurultayında təkrarən müzakirə olunaraq tədiq edilmiş, 1911-ci ildən isə tikinti işlərinə başlanmışdır. Beləliklə, I Bakı Su Kəməri xətti 1917-ci ildə qismən, 1935-ci ildə isə tam istismara verilmişdir. Su təchizatı xətti Xudat dəmiryolu stansiyasından qərbdə yerləşən Şollar kəndi ərazisindən başlanğıcını götürərək sutkada 108 min m 3 su nəql edir. Suyun codluğu, orta hesabla 5 mq.ekv/l, tərkibində xloridin miqdarı 8-11,5 mq/l, sulfatın miqdarı 50,2-85,5 mq/l, quru qalıq isə 300-427 mq/l təşkil etmiş, onda amminiak, nitrit və nitrat ionları tapılmamışdır. Ftorun miqdarı 0,08-0,27 mq/l-dən artıq olmamışdır. Fiziki göstəricilərinə görə su şəffaf, iysiz, sabit temperaturludur (orta hesabla 15C). 1942-ci ildə istismara verilmiş II Bakı Su Kəməri yeraltı təzyiqli Şollar-Xaçmaz su hövzəsindən qidalanır. Bura qərbdən-şərqə Xəzər dənizinə istiqamətlənmiş az meyilli, sakit relyefli ərazidən ibarətdir. Ərazidə su kəmərinin qidalanmasında mühüm rol oynayan 250-dən çox bulaq vardır. Respublikanın Səhiyyə Nazirliyinin Sanitar-Gigiyenik Mərkəzinin və MEA Geologiya İnstitutunun son tədqiqatlarına görə, hazırda bu sular keyfiyyət baxımından ciddi 70 dəyişikliklərə uğramamış onların kimyəvi tərkibi, minerallığı və şəffaflığı içməli sular üçün müəyyən edilmiş normalara tam cavab verir. Qeyd edilənləri nəzərə alaraq Azərbaycan Respublikasının Quba-Xaçmaz zonasının yeraltı su ehtiyatlarının keyfiyyət göstəricilərini, onun dəyişməsinə təsir edən amilləri araşdırmaq və qorunub saxlanılması üçün görüləcək mühafizə tədbirlərini düzgün qiymətləndirilməsinə şərh veriləcək. Bölgələrdə artezian sularının minerallığı 290-700 mq/l arasında dəyişir. Bununla belə sulfatlar 112 mq/l-dən çox deyil, xloridlərin miqdarı isə 130 mq/l-ə çatır. Suyun ümumi codluğu 7 mq.ekv/l-dən artıq deyil. Suyun tərkibindəki mis (0,005- 0,07 mq/l), sink (0,001-0,035 mq/l), nitrit (0,16-1 mq/l) qəbul olunmuş normadan aşağıdır. Sanitar-bakterioloji göstəricilər də kafi qiymətləndirilir (kolit 100-300; mikrob 600). Quba-Xaçmaz zonasının bulaq suları keyfiyyət baxımından bir-birindən çox fərqlidir. Məsələn, Quba rayonunda onların minerallığı 600 mq/l-dən çox olmadığı halda, Xaçmazda 850 mq/l-ə çatır. Qusar və Şabran (Dəvəçi) rayonlarının bəzi bulaqlarında isə suyun minerallığı 1000 mq/l-dən artıqdır. Bölgədəki bulaq sularındakı sulfatların, xloridlərin və ümumi codluğun göstəriciləri az fərqlənirlər. Tərkibində ən az sulfat miqdarı olan Quba (115 mq/l) və Xaçmaz (160 mq/l) rayonlarının bulaq sularıdır. Qusar rayonundakı bulaq sularında olan sulfatın miqdarı 260 mq/l, Şabranda isə 280 mq/l-ə bərabərdir. Sularda xloridlərin maksimal miqdarı Quba rayonunda 160 mq/l, Şabranda 166, Xaçmazda isə 120 mq/l çatır. Qusar rayonunun sularında isə xlor-ionun maksimum miqdarı 184 mq/l-ə bərabərdir. Bu ərazidə yeraltı suların ümumi codluq həddi 3,5- 13,5 mq.ekv/l təşkil edir. Quba-Xaçmaz rayonunda quyu suları keyfiyyətcə buranın bulaq və artezian sularından fərqlənir. Məsələn, burada ümumi minerallıq o biri yeraltı sularla Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|