ŞAHİN ƏHMƏdov



Yüklə 3,59 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/64
tarix03.05.2018
ölçüsü3,59 Kb.
#41195
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64

 
14 
Йердяки  щяйат  цчцн  ваъиб  олан  ясас  газлардан  бири  дя 
оксиэендир.  Оксиэенин  ямяля  эялмяси  щаггында  бир  чох 
фярзиййяляр  вардыр.  Бязи  алимляр  гейд  едирляр  ки,  оксиэен 
Эцняш ишыьынын су молекуллары иля гаршылыглы тясири нятиъясиндя 
йаранмышдыр. Бу тясир нятиъясиндя су молекуллары щидроэен вя 
оксиэен  молекулларына  парчаланыр.  Диэяр  тядгигатчылар  ися 
сцбут  едирляр  ки,  оксиэен  Йер  сятщиндяки  битки  юртцйцнцн 
маддяляр мцбадиляси нятиъясиндя, йяни фотосинтез нятиъясиндя 
ямяля эялмишдир. 
Беляликля,  атмосфер  юзцнцн  индики  вя  йахшы  юйрянилмиш 
мцасир  вязиййятиня  щеч  дя  бирдян-биря  наил  олмамышдыр.  О, 
дюрд ясас, бир нечя икинъи дяряъяли газлардан вя чохлу сайда 
мцхтялиф газ гарышыгларындан ибарятдир. 
Бу  газ  гарышыгларына  су  бухары,  озон,  щидроэен,  амиак, 
дям  газы,  кцкцрд  газы,  тоз,  мцхтялиф  дузлар  вя  с.  аиддир. 
Айдын  эюрцнцр  ки,  мцасир  атмосферин  газ  тяркиби  илкин 
атмосферин газ тяркибиндян ясаслы сурятдя фярглянир.  
 
2.2. Atmosferin kimyəvi tərkibi və quruluşu.  
 
Атмосфер 
бязи 
газларын 
механики 
гарышыьыдыр. 
Тяркибиндя  су  бухары  олмайан  беля  механики  гарышыг  гуру 
щава адланыр. 
Йер  сятщиня  йахын  гуру  щаванын  тяркиби  2.1.  ъядвялиндя 
верилянлярля  характеризя  олунур.  Ъядвялдян  эюрцндцйц  кими 
ясас  газларын  пайына  99,96%,  йердя  галан  диэяр  газларын 
пайына ися тягрибян 0,04% дцшцр. 
 Ъядвял 2.1 
Гуру щаванын тяркиби 
Газ 
Щяъми мигдары 

Нисби 
мол.чякиси 
Щавайа 
няз.сыхлыьы 
Азот (N
2

 78,084 
 28,0134 
 0,967 
Оксиэен (О
2

 20,946 
 31,9988 
 1,105 
Аргон (Ар) 
 0,934 
 39,948 
 1,379 
Карбон газы (ЪО
2
)   0,0314 
 44,00995 
 1,529 
Неон (Не) 
 1,818*10
-3
 
 20,183 
 0,695 


 
15 
Щелиум (Ще) 
 5.239*10
-4
 
 4.0026 
 0,138 
Криптон (Кр) 
 1,14*10
-4
 
 83,800  
 2,868 
Щидроэен (Щ
2

 ~5*10
-5
 
 2,01564 
 0,070 
Ксенон (Хе) 
 8,7*10
-6
 
 131,300 
 4,524 
Озон (О
3

 10
-6
 – 10
-5
 
 47,9982 
 1,624 
Гуру щава 
 
 28,9645 
 1,000 
 Атмосферин  ясас  газлары  эюрдцйцмцз  кими  азот  (Н
2
), 
оксиэен  (О
2
)  вя  аргондур  (Ар).  Бу  газлар  демяк  олар  ки, 
бцтцн тропосфер бойу сабитдирляр. 
Тяхминян  200  ил  бундан  яввял  алимляр  мцяййян  етмишляр 
ки, атмосфердя няфяс алмаьа йарамайан вя алов тюрятмяйян 
бир  газ  вар.  Атмосферин  тягрибян  4/5  щиссяси  бу  газдан 
ибарятдир.  Йени  тапылан  газы  «азот»  адландырдылар.  Йунан 
дилиндя  «азот»  «щяйат  цчцн  йарарсыз»  демякдир.  Тезликля 
мялум  олду  ки,  тябиятдя  мцхтялиф  елементлярин  тяркибиндя 
азота раст эялмяк олур. 
Биоложи ъящятдян атмосфердя ян актив газ оксиэендир. 
Атмосфердя  еля  газлар  вардыр  ки,  онлар  щеч  бир  биоложи 
просеслярдя  иштирак  етмирляр.  Лакин  онлардан  бязиляри  енержи 
кючцрмяляриндя ясас рол ойнайыр. Бунлардан аргону, неону, 
щидроэени, ксенону мисал эюсиярмяк олар. 
Атмосферин  тяркибиня  щямишя  цч  дяйишэян  газ  дахил  олур. 
Бунлар  су  бухары,  озон  вя  карбон  газыдыр.  Радиасийаны 
удмаларына вя бунунла да Йерин вя атмосферин температур 
режиминя  хейли  тясир  эюстярдикляриня  эюря  бу  газлар  бюйцк 
ящямиййят кясб едир. 
Су бухарынын атмосфердя чох вя йа аз олмасы иглимин ням 
вя  йа  гуру  олмасыны  тяйин  едир.  Йер  сятщинин  шцаланмасыны 
удараг 
су 
бухары 
атмосферин 
ашаьы 
тябягяляринин 
температуруну артырыр вя бунунла да бизим цчцн даща да исти 
иглим йарадыр. 
Атмосфердя 
су 
бухарынын 
олмасыны 
бязи 
нямлик 
характеристикаларын  кюмяйи  иля  мцяййян  едирляр  (бу  щагда 
нювбяти  параграфларда  данышылаъаг).  Бунлар  ясасян  нисби  вя 
мцтляг рцтубятдир (ф вя е). 


 
16 
Тропосфердя  рцтубят  (ф,е)  цмумиййятля  щцндцрлцкдян 
асылы  олараг  сцрятля  азалыр.  Тяййаряляр  васитяси  иля  апарылан 
тядгигатлара 
ясасян 
су 
бухарынын 
мигдарынын 
(г) 
щцндцрлцкдян  асылы  олараг  дяйишмясини  эюстярян  емпирик 
дцстур верилмишдир: 
  
2
10
0
bz
az
q
q




 
 
   (2.1) 
щарада  г
0
  –  йер  сятщиндяки  су  бухарынын  мигдарыдыр.  а,б 
ямсаллары илин фясилляриндян асылы олараг дяйишир: 
  
 
 
 
 
  
     
а 
б 
      Гыш 
0.0483 
0.0158 
 
Йаз 
0.0941 
0.0163 
Йай 
0.0947 
0.0138 
Пайыз 
0.0905 
0.0124 
 
г-нин  щцндцрлцкдян  асылы  олараг  дяйишмяси  эюстярир  ки, 
щаванын  турбулент  дяйишмяси  заманы  су  бухары  йухары 
йайылмалыдыр.  Атмосфердян  йер  сятщиня  су  йаьыш,  гар  вя  с. 
шяклиндя дахил олур. 
Икинъи  дяйишэян  газ  олан  карбон  газы  (ЪО
2
)  рянэсиз 
газдыр.  О  -78.3
0
Ъ-дя  донур.  Ади  шяраитдя  78.5
0
Ъ  –дя 
майеляшяряк бяркийиб бирбаша гара бянзяр аь кцтляйя («гуру 
буз»)  чеврилир.  Карбон  газынын  дадыны  газлы  су  ичяркян 
дуйуруг. 
Атмосфердя  карбон  газынын  мигдары  2.3*10
12
  тондур. 
Бунун  йаранма  мянбяляриндян  вулкан  пцсэцрмялярини, 
термик  сулары,  ъанлы  алямин  няфяс  алыб  вермяси  просеслярини, 
сянайе  вя  мяишят  тяляблярини  тямин  етмяк  цчцн  йанаъаьын 
йандырылмасыны  вя  с.  эюстярмяк  олар.  Йцз  ил  бундан  яввял 
карбон  газынын  атмосфердя  мигдары  0.0280%  идися,  щяъмъя 
инди 
0.0379%-дян 
чохдур. 
Щал-щазырда 
йанаъаьын 
йандырылмасы  иля  ялагядар  олараг  атмосферя  илдя  10
10
  тон 
карбон  газы  дахил  олур.  Атмосферя  дахил  олан  карбон 
газынын 50%-и океан тяряфиндян удулур. 


Yüklə 3,59 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə