ŞAHİN ƏHMƏdov



Yüklə 3,59 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/64
tarix03.05.2018
ölçüsü3,59 Kb.
#41195
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   64

 
24 
Гейд етмяк лазымдыр ки, атмосферин газларла антропоэен 
чирклянмяси кцкцрд газы, дям газы, кимйяви сянайе, тяййаря 
вя автомобиллярдян чыхан ишлянмиш газларла баьлыдыр. Хцсуси 
щалда  кюмцрцн  вя  нефтин  йандырылдыьы  заман  атмосферя  илдя 
10
8
 тон кцкцрд газы (СО
2
) тулланыр. 
Кцкцрд  газы  эцндцз  вахты  оксиэен  иля  оксидляшяряк 
кцкцрд анщидридини (СО
3
) ямяля эятирир. О да юз нювбясиндя 
су бухары иля бирляшяряк сулфат туршусуну йарадыр (Щ
2
СО
4
). 
Мигдаръа  вя  ящямиййятъя  даща  ясас  олан  чиркляндириъи 
газлардан 
дям 
газыны 
эюстярмяк 
олар. 
Сянайе 
районларындан  кянарда  океанлар  цзяриндя  дям  газынын 
мигдары  0,04  –  0,10  мг/м
3
  –дир.  Материкляр  цзяриндя  бу 
гиймят  бир  гядяр  чохдур.  Эцман  едилир  ки,  океан  да 
сянайенин  вердийи  гядяр  ЪО  йарадыр.  Лакин  онун  ямяля 
эялмяси  мялум дейил.  Мцтяхяссислярин  щесабламаларына  эюря 
дям  газынын  цмуми  орта  мигдары  нормал  щалда  0,12  см  –
дир. 
Йухары  тропосфердя  дям  газынын  мигдары  хейли  азалыр. 
Стратосфердя ися ашаьыдакы 
2
CO
H
OH
CO



 
реаксийа  нятиъясиндя  1см
3
  –дя  1  санийя  ярзиндя  5*10
5
  ЪО 
молекулу парчаланыр. 
Чиркляндириъи  газлар  арасында  ЪО
2
  да  юзцнямяхсус  йер 
тутур.  Онун  мигдары  1958-ъи  илдян  башлайараг  илдя  0,2% 
артыр. Йанаъаьын йандырылдыьы заман айрылан карбон газынын 
кцтляси  тябиятдяки  ЪО
2
  –нын  ъцзи  щиссясини  тяшкил  едир. 
Атмосфер иля океан арасында ЪО
2
 мцбадиляси эедир. 
Бязи тядгигатчылар эюстярир ки, яэяр карбон газынын индики 
артым  сцряти  галарса  онда  2050  –ъи  иля  кими  йер  сятщинин 
температуру 
1
0
Ъ 
артаъагдыр. 
Юзц 
дя 
тропосферин 
температуру  артаъаг,  стратосферинки  ися  азалаъагдыр.  Илк 
бахышда адама еля эялир ки, температурун бу гядяр артмасы 
щеч  дя  тящлцкяли  дейил.  Лакин  температурун  артмасы  иля 
бузлаглар  ярийяъяк,  гцтб  бузлагларынын  сярщядди  тярпяняъяк 
вя  бунунла  да  океан  вя  дянизлярин  сявиййяси  он  метрляря 


 
25 
кими галхаъагдыр. Рус алими М.И.Будыконун щесабламасына 
эюря  карбон  газынын  мигдарынын  0,042%  -я  гядяр  артмасы 
бцтцн  гцтб  бузлагларыны  мящв  едяъяк,  0,015%  -я  гядяр 
азалмасы 
ися 
бцтцн 
планетимизин 
бузлашмасы 
иля 
нятиъяляняъякдир. 
Атмосферин  тябии  вя  антропоэен  чирклянмясиндя  иштирак 
едян газларын юз араларындакы нисбятя бахаг: 
 
 
 
Тябии газ 
Сянайе газы 
Карбон газы (ЪО
2
)   
7*10
10
 тон/илдя 
1,5*10
10
 тон/илдя 
Дям газы (ЪО) 
 
2,0*10
8
 
Кцкцрд газы (СО
2

1,4*10
8
 
7,3*10
7
 
Азот (Н
2

1,4*10
9
 
1,5*10
7
 
Озон (О
3

2,0*10
9
 
ъцзи 
 
Ъядвял 2.2 –дя бязи щава чиркляндириъиляри щаггында мялумат верилмишдир. 
 Ъядвял 2.2 
Даща чох йайылмыш щава чиркляндириъиляри 
Чиркляндириъиляр 
Мянбяйи 
Тясири 
1.Алдещидляр 
Гызма  вахты  пий  вя 
йаьларын 
парчаланмасы, 
автомобиллярдян 
чыхан  ишлянмиш  газлар, 
эцбря 
веряркян 
вя 
партлайыш 
заманы 
йаранан 
кимйяви 
просес 
Няфяс 
йолларыны 
гыъыгландырырлар. 
2.Амиак 
Эцбря  веряркян  вя 
партлайыш 
заманы 
йаранан 
кимйяви 
просесляр 
Няфяс 
йолларынын 
илтищабына 
вя 
сятялъямя сябяб олур. 


 
26 
3.Арсенляр 
Метал  вя  туршуларын 
истещсалы 
Гырмызы 
ган 
зярряъиклярини  даьыдыр, 
бюйрякляри зядяляйир 
4.Дям газы 
Автомобиллярдян 
чыхан  ишлянмиш  газлар, 
кюмцрцн йандырылмасы 
Гандакы 
оксиэенин 
мигдарына тясир едир 
5.Хлор 
Аьартма просесляри 
Эюзцн 
гишалы 
тябягясини  вя  няфяс 
йолларыны зядяляйир 
6.Сианлы  
щидроэен 
Домна 
собалары, 
металурэийа 
Ясяб  щцъейряляри  иля 
гаршылыглы 
ялагядя 
олур,  эюрмяйя  тясир 
едир 
7.Фторлу  
щидроэен 
Нефт 
тямизлямя, 
алцминицм истещсалы 
Щязм 
ъищазыны 
гыъыгландырыр 
8.Кцкцрдлц  
щидроэен 
Нефт тямизлямя 
Цряк  буланмасы,  эюз 
вя 
боьазын 
гыъыгланмасы 
9.Кцкцрд газы 
Кюмцрцн  вя  нефтин 
йандырылмасы 
Дюш 
гяфясинин 
сыхылмасы, баш аьрысы вя 
цряк буланмасы 
10.Щис,тцстц  вя 
кцл щиссяъикляри 
Бцтцн сянайе 
Ъийярляри 
зядяляйир, 
эюз  вя  няфяс  йолларыны 
гыъыгландырыр 
 
 
2.4. Aerozol və ozon atmosferdə. 
 
 
Атмосфердя  даима  мцяййян  мигдарда  щиссяъикляр 
мювъуддур  ки,  бунлар  мцхтялиф  юлчцлц  вя  мцхтялиф  кимйяви 
тяркибли  олурлар.  Узун  мцддят  щавада  асылмыш  вязиййятдя 
галан  бу  щиссяъикляр  шагули  вя  цфцги  щава  ахынлары  васитясиля 
узаг мясафяляря йайылыр. Беля щиссяъикляр а е р о з о л адланыр. 


 
27 
Бу  щиссяъиклярин  атмосфердя  цмуми  кцтляси  мин  тонларла 
щесабланыр. Отураъаьы 1 см
2
 олан тропосфер сцтунунда (0-10 
километр)  10
8
  –  10
9
  –а  кими  аерозол  щиссяъийи  топланмышдыр. 
Атмосферин  мцхтялиф  гатларынын  бир  чох  физики  вя  оптики 
хассяляри  аерозол  щиссяъикляринин  мювъудлуьу  иля  мцяййян 
олунур. 
Ямяля 
эялмяляриня, 
физики-кимйяви 
хассяляриня 
вя 
юлчцляриня  эюря  аерозоллар  мцхтялиф  олурлар.  Тядгигат 
мясяляляриндян  асылы  олараг  онларын  бу  вя  йа  диэяр 
яламятляриня эюря синифляря вя йа груплара айырырлар. 
Ямяля эялмясиндян асылы олараг аерозоллар космик вя Йер 
мяншяли  олурлар.  Тропосфер  аерозолларынын  чох  щиссяси  Йер 
мяншялидир.  Онлары  юз  нювбясиндя  ямяля  эялмя  мянбяляриня 
вя  йа  просесляриня  эюря  дя  айырмаг  олар.  Ямяля  эялмя 
просесляриня  уйьун  олараг  аерозолларын  цч  групуну 
фяргляндирирляр:  парчаланмыш  (ясасян  бярк  щиссяъикляр), 
конденсасийа  нятиъясиндя  ямяля  эялян  (сянайе  тцстцсц, 
булудлар),  гарышыг.  Диэяр  тяряфдян  чохлу  сайда  щиссяъикляр 
цзвц  тябиятя  маликдир  (микроорганизмляр,  биткилярин  тозлары, 
цзвц маддялярин парчаланма мящсуллары). 
Аерозоллары  ямяля  эятирян  маддялярин  дюрд  групуну 
эюстярмяк  олар:  сулфатлар  (орта  щесабла  30%),  су  (орта 
щесабла 30%), цзвц бирляшмяляр (орта щесабла 30%), щис (орта 
щесабла 10%). 
Сулфатлар 
аерозолун 
кимйяви 
ъящятдян 
ян 
актив 
компонентидир,  Онлар  щавадакы  рцтубяти  удараг  мящлул 
дамъыларыны  ямяля  эятирирляр.  Щаванын  нямлийи  60  –  70%  -я 
чатанда  онларын  артымы  башлайыр  вя  щаванын  тутгунлуьу 
йараныр.  Бу  ъцр  аерозол  тутгунлуьу  Йердян  космоса  якс 
олунан Эцняш енержисинин мцяййян иткисиня сябяб олур. 
Аерозол  щиссяъикляринин  юлчцсц  оптик  просесляр  нюгтейи-
нязяринъя ясас вя дяйишэян параметрдир. Ян кичик щиссяъикляр 
(радиусу 
1
,
0

r
  мкм)  Айткен  щиссяъикляри  адланыр.  Бюйцк 
юлчцлц щиссяъикляр ири (радиусу 
r
 0,1 –дян 1,0 мкм  –я кими) 
вя 
нящянэ 
(радиусу 
1

r
 
мкм) 
щиссяъикляр 
кими 


Yüklə 3,59 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə