Sam-ın İcmali
Yüklə 5,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SAM-ın İCMALI | 23
- 2.6. Dağlıq Qarabağ problemi protokollarda əksini tapıbmı
- 24 | SAM-ın İCMALI
- 2.7. Protokolların təsdiqlənmə prosedurası
SAM-ın İCMALI | 23 maddə də digər maddələr kimi fərqli mənalar ifadə edə bilər. Ermənistanda hakimiyyətdə olan Respublikaçılar Partiyasının parlamentdəki fraksiyasının sədri Eduard Şarmazarovun sözlərinə görə, “diplomatik əlaqələr qu- rulanda, əlbəttə, Türkiyə ilə ortaq sərhədlər tanınacaqdır. Lakin Muş, Van, Ağrı ermənilər üçün hər zaman Qərbi Ermənistan olaraq qalacaqdır. Heç bir erməni üçün Qərbi Ermənistan Şərqi Anadolu ola bilməz. Ağrı dağı bizim üçün hər zaman Ararat olaraq qalacaqdır. Bunun üçün konstitusiyamızda dəyişikliyə ehtiyac yox- dur”. 41 Şarmazarovun sözlərindən bir daha məlum olur ki, Ermənistan qanunla- rında dəyişikliyə getməyəcəyi kimi, erməni xalqı da beynindən Qərbi Ermənistanı silməyəcəkdir. Konyukturaya uyğun olduğu zaman Ermənistan Türkiyədən o torpaq- ları tələb edə bilər. Beləliklə, Türkiyə “sərhəd kartı”nı Ermənistana qarşı səmərəli şəkildə istifadə edə bilməyəcəkdir. Qars müqaviləsini tanımamaq Türkiyənin Naxçıvan üzərində təminat haqqı- nı itirməsi mənasına gəlir. Belə ki, 1993-cü ildə Türkiyə Qars müqaviləsinə isti- nad edərək Naxçıvana təcavüz olacağı təqdirdə Ermənistana hərbi müdaxilə edə biləcəyini qeyd etmişdi. 2.6. Dağlıq Qarabağ problemi protokollarda əksini tapıbmı? Türkiyənin üç şərtindən ikisi (1915-ci il hadisələri və Qars müqaviləsi) dola- yısı ilə də olsa protokollarda öz əksini tapdığı halda, burada Dağlıq Qarabağa dair konkret müddəa yoxdur. Qarabağ şərtinin protokollarda yer almaması bu məsələni Türkiyə-Ermənistan münasibətləri xaricində saxlamaq istəyən İrəvan üçün ciddi bir uğurdur.
42 Lakin Türkiyənin Xarici işlər naziri Əhməd Davudoğluna görə, Dağlıq Qarabağ məsələsində bir irəliləyiş olmasaydı, Türkiyə-Ermənistan protokolları im- zalanmazdı. Türkiyədə protokolların maddələrinin bəziləri ilə Qarabağ arasında bir- başa əlaqə quranlar da var. 43 Dağlıq Qarabağın dolayısı ilə ilkin şərt olduğunu iddia edənlər protokolların birinci hissəsinin dördüncü maddəsinə istinad edirlər. Həmin maddə aşağıdakı kimidir: İkitərəfli və beynəlxalq müqavilələrdə bərabərhüquqluluq, suverenlik, digər dövlətlərin daxili işlərinə, ərazi bütövlüyünə və sərhədlərin toxunulmazlığına müdaxilə etməmək şərti bir daha vurğulanır. 2010-cu il aprelin 12-də ABŞ-da nüvə təhlükəsizliyi üzrə sammit çərçivəsində keçirilən Serj Sərkisyan və Barak Obama ilə görüşdən qayıdan Baş nazir Ərdoğan isə Türkiyənin ilkin şərt kimi Qarabağ probleminin həllini irəli sürdüyünü proto- kollarda əksini tapmış digər bir maddəyə işarə edərək bildirdi: “Sürixdə imzalanan
41 Milliyet (14.09.2009). 42 Bulent Aras, Fatih Özbay. Türkiye ve Ermenistan. Statüko ve Normallaşma Arasında Kafkasya Siyaseti, SETA Analiz, (12.10.2009). s. 5. 43 Taha Akyol. Protokoller Yaşıyor. Milliyet. (06.05.2010).
24 | SAM-ın İCMALI sonra Türkiyənin ilkin şərt kimi Qarabağ probleminin həllini irəli sürdüyünü təsdiq etdi. Həmçinin, protokollarda bu problem ilkin şərt kimi əksini tapmayıb iradlarına bu şəkildə cavab vermiş oldu. Bəzi türk diplomatlarına və beynəlxalq əlaqələr sahəsində çalışan mütəxəssislərə görə, Dağlıq Qarabağ məsələsinin Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə birbaşa aidiyyəti olmadığından protokollara daxil edilə bilməzdi və əgər edilsəydi Ermənistan protokolları imzalamayacaqdı. Lakin Dağlıq Qarabağ Türkiyə ilə Ermənistan arasın- dakı münasibətlərin normallaşmasının yazılı olmayan ilkin şərtidir. Protokollar im- zalandıqdan sonra Türkiyə Respublikasının Prezidenti, Baş naziri, parlament sədri və xarici işlər naziri Dağlıq Qarabağın protokollarda olmasa da, şifahi şəkildə il- kin şərt olduğunu qeyd etmişlər. Bundan başqa, Türkiyə tərəfi Sürixdə protokolla- rın imzalanma prosesində Minsk qrupu həmsədr ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin də iştirakını Dağlıq Qarabağ şərtinin varlığına sübut kimi göstərir. Lakin erməni tərəfi Türkiyənin bu açıqlamalarını qəbul etmir və protokollar imzalanarkən heç bir şəkildə Qarabağdan bəhs olunmadığını qeyd edir. Türkiyənin digər iki ilkin şərtindən (dolayı şəkildə də olsa) fərqli olaraq, Dağlıq Qarabağın protokollarda yer almama- sı Türkiyə rəsmilərinin Dağlıq Qarabağla bağlı açıqlamalarının beynəlxalq aləmdə dəstəklənməməsinə səbəb olur. Göründüyü kimi, protokollarda Qarabağ şərti yer almadığı kimi Qars müqaviləsinə də birbaşa vurğu yoxdur, tarix komissiyasının işi barədə isə ciddi fikir ayrılığı mövcuddur. Türkiyə hökumət nümayəndələri protokolların bu şərtlərlə imzalana biləcəyini ən optimal variant kimi müdafiə edir. Əhməd Davudoğlu protokollarda tarix komissiyası ilə əlaqədər qeyri-müəyyənliyi və Qars müqaviləsinə birbaşa vur- ğu olmamasını münaqişələrin həlli üçün beynəlxalq münasibətlərdə istifadə olunan “konstruktiv qeyri-müəyyənlik” (constructive ambiguity) prinsipi ilə izah edir. Yəni protokollarda tərəflər arasında problemlərlə əlaqədər qeyri-müəyyən və ya hər iki tərəfin öz xeyrinə izah edə biləcəyi ifadələr işlətmək yolu ilə işə başlamaq və daha sonra problemləri addım-addım həll etmək 44 nəzərdə tutulmuşdur. 2.7. Protokolların təsdiqlənmə prosedurası Protokolların qüvvəyə minməsi üçün hər iki ölkənin daxilində müəyyən orqanlar tərəfindən təsdiqlənməlidir. Türkiyə tərəfində proses bu ardıcıllıqla həyata keçirilir: Türkiyənin xarici işlər naziri hökumət adından protokolları parlamentə təqdim edir. Protokollar müvafiq komissiyalarda müzakirə edilib qəbul olunduqdan sonra parla- mentin geniş müzakirəsinə çıxarılır. Parlament qəbul edərsə, prezidentin təsdiqinə göndərilir. Protokollar prezident tərəfindən imzalandıqdan sonra rəsmi qəzetdə çap olunur, bununla da qüvvəyə minmiş hesab edilir. Bu o deməkdır ki, Türkiyə istəyərsə, bu mərhələlərin hər birində prosesi ləngidə bilər. Məhz bu səbəbdən bəziləri belə düşünür ki, protokolların təsdiqlənmə prosesi parlamentdə, xüsusən də parlamentin Xarici əlaqələr komissiyasında ləngidilə bilər. Belə ki, TBMM-nin Xarici əlaqələr 44 Taha Akyol. Protokoller Yaşıyor. Milliyet. (06.05.2010). Yüklə 5,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|