23
ma’lumotlarni bevosita yig‘ish;
qayta ishlov berishdan oldin, to‘plangan ma’lumotlarni
nazorat
qilish.
Kuzatishga tayyorgarlik kuzatish dasturini ishlab chiqarishdan iborat
bo‘lib, u kuzatish maqsadi va vazifalari, hamda tashkiliy rejasiga bog‘liqdir.
Ma’lumotlar mazmuni, ularni olish usuli, qanday qilib tashkil qilinishi va
ma’lumotlarni tekshirilishi bilan bog‘liq bo‘lgan masalalar hal etilishi lozim.
Statistik kuzatish to‘plangan ma’lumotlarni keyinchalik qayta ishlash bilan
bog‘liq bo‘lgan masalalarni ham hal etishi lozim.
Statistik kuzatishning muhim vazifasi bo‘lib,
hodisa va jarayonlarning
haqiqiy holatini aks ettiruvchi, ishonchli ma’lumotlarni to‘plashdan (yig‘ishdan)
iboratdir. Shuningdek ma’lumotlar to‘liq va iloji boricha qisqa muddatlarda
to‘planishi talab qilinadi.
Statistik kuzatishning ilmiy asosda tashkil qilinishi ob’ektiv to‘g‘ri
ma’lumotlarni to‘plash imkonini beruvchi sharoitni yaratib beradi.
Boshlang‘ich
statistik
ma’lumotlar
statistik
tadqiqotchilarining
poydevoridir, chunki nuqsonli boshlang‘ich ma’lumotlar keyingi xulosalarga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich statistik ma’lumotlarni yig‘ishning quyidagi ikki shakli:
1.
Korxona va tashkilotlardan muntazam ravishda olinadigan statistik
hisobotlar.
2.
Maxsus tashkil etilgan statistik kuzatish mavjud.
Hisobot, bu davlat statistika organlari belgilangan muddatlarda korxona va
muassaslardan olib turadigan, oldindan tasdiqlangan shakldagi statistik kuzatish
shaklidir.
Statistik hisobotlar faoliyat yurituvchi sub’ektlar (korxonalar, tashkilotlar,
muassasalar, firmalar va shu kabilar) faoliyatining ko’rsatkichlari haqidagi
boshlang’ich ma’lumotlarni to’plash imkoniyatini yaratadi. Sub’ektlar turli
faoliyatlar (mahsulot ishlab chiqarish, qurilish transport va boshqa turli xizmatlar)
bilan shug’ullanganligi sababli, ularning faoliyat ko’rsatkichlarini
ifodalash
uchun turli xildagi (nomdagi) hisobotlardan foydalaniladi. Hisobotlarni
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi tasdiqlaydi. Hisobotlar
asosida juda ko’p ijtimoiy-iqtisodiy voqea-hodisalar to’g’risidagi ma’lumotlar
to’planadi va ular statistik ma’lumotlarning (axborotlarning) asosini tashkil etadi.
Hozirgi paytda statistik hisobotlarni statistik organlarga elektron tarzda topshirish
yo’lga qo’yilgan.
Statistik hisobot – statistik kuzatishning asosiy shaklidir. Lekin, bozor
iqtisodiyoti munosabatlarining respublikamizda shakllanib borishi, mulkning
davlat tasarufidan chiqarilishi natijasida turli mulk shakllarining yuzaga kelishi
iqtisodiyotini xalq xo‘jaligi
tarmoqlari, shuningdek korxona va firmalarni
boshqarish uchun zarur bo‘ladigan ma’lumot manbai sifatida, statistik
hisobotlarni yetarli emasligini kundalik amaliyot ko‘z oldimizda namoyon qilib
bermoqda. Shu sababli, rivojlangan mamlakatlar amaliy tajribasidan ko‘rinib
turibdiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida ma’lumotlarni to‘plashning asosiy va
24
muhim shakli bo‘lib, maxsus tashkil etilgan
statistik kuzatish maydonga
chiqmoqda.
Maxsus tashkil etilgan statistik kuzatish yordamida vaqti-vaqti bilan aholi
ro‘yxati, qoramollar, mevali daraxtlar hisobga olinadi, turli xildagi ijtimoiy
kuzatishlar, sanoat jixozlari va shu singari ishlar xalq xo‘jaligining turli
tarmoqlarida amalga oshiriladi. Ishchi-xizmatchi va tadbirkorlar oila
byudjetlarining statistikasi
natijasida xalq faravonligi, iste’mol darajasi va shu
singari ishlarga baho beriladi.
Maxsus tashkil etilgan statistik kuzatish natijasida statistik hisobotlarda aks
etilmagan ommaviy-ijtimoiy hodisa va jarayonlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar
to‘planadi. Bu esa ayniqsa erkin raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti
sharoitida kichik va o‘rta biznes faoliyatining yanada rivojlanishi uchun katta
imkoniyatlar yaratib beradi.
Ayrim xollarda maxsus kuzatish usuli hisobot ma’lumotlarini ham qayta
tekshirib turish imkonini beradi.
Maxsus tashkil etilgan kuzatish ma’lumotlari jamiyatni, uning turli
tarmoqlarini asosli nazorat qilish imkonini beradi.
Statistik kuzatishning (ma’lumotlarni
yig‘ishning)
shakllari
Korxona va tashkilotlar muntazam
ravishda belgilangan muddatlarda
topshiradigan statistika va
buxgalteriya
Dostları ilə paylaş: