Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Qavatlilik.
Jahon amaliyoti bir-ikki qavatli mehmonxonalardan boshlab 40 
qavatgacha bo‘lgan va undan baland mehmonxonalar qurilishini ko‘rsatadi. 
Mehmonxonalarning qavatliligi masalalari muayyan mamlakatdagi iqtisodiy, 
shaharsozlik shart-sharoitlariga, bu yerda amal qiluvchi normativ talablarga, bu 
mamlakatda qo‘llaniluvchi konstruksiyalar va qurilish materiallariga, binolarni qurish 
metodlariga bog‘liq bo‘ladi.
Hozirda: 

Rossiyada – 5-16 qavatli; 

Chexiyada – 8-14 qavatli; 

Vengriyada kichik shaharlarda – 4-5 qavatli, katta shaharlarda va kurortlarda – 6-
11 qavatli; 

Germaniyada – 8-10 qavatli; 

Angliyada – 10-15 qavatli mehmonxonalar qurish ayniqsa keng tarqalgan.
Mehmonxonalarning binolari qavatliligiga qarab quyidagi guruhlarga ajratiladi: 

kam qavatli (1-2 qavat) mehmonxonalar; 

1.
Kabushkin N.I., Bondarenko G.A. Menedjment gostinits i restoranov. Minsk, Novoye znaniye, 2001. 

---


21 

qavatliligi hrtacha (3-5 qavat) mehmonxonalar; 

qavatliligi katta (6-9 qavat) mehmonxonalar; 

ko‘p qavatli (1 toifa – 10-16 qavat; 2 toifa – 17-25 qavat; 3 toifa – 26-40 qavat) 
mehmonxonalar; 

baland (40 dan ortiq qavatli) binolar. 
Mehmonxonalar binolarining guruhlarini belgilash uchun odamlarning 
yong‘indan xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari asosiy omillardan biri 
hisoblanadi. Bu chora-tadbirlar binoning memorlik-tarx, konstruktiv va muhandislik-
texnologik yechimlariga ta’sir ko‘rsatadi, xususan, yong‘in chiqqan hollarda 
odamlarni evakuatsiya qilish sistemasini, signalizatsiya, tutunni aniqlash va tutunni 
chiqarish, o‘t o‘chirish sistemalari miqdori va turlarini belgilaydi. Zinalar miqdoriga, 
umumiy koridorlar kengligiga, zina maydonchasidan yoki binodan chiqish joyidan 
nomer eshigining uzoqda joylashganligiga qarab yong‘inga qarshi xavfsizlik talablari 
qattiqlashib boradi.
Yong‘in xavfsizligini ta’minlash maqsadida ikki va undan ortiq qavatli milliy 
mehmonxonalarda zinalar ikkitadan kam bo‘lmasligi tavsiya etiladi. Zina 
maydonchasidan yoki binodan chiqish joyidan nomer eshigining maksimal uzoqligi 
tartibga solinadi (nomer ikki zina oralig‘ida joylashgan taqdirda 40 m gacha, nomer 
boshi berk koridorda yoki galereyada joylashgan taqdirda esa – 25 m gacha). 
Umumiy koridorlarning uzunligiga qarab ularning kengligi qabul qilinadi: umumiy 
koridor uzunligi 40 m gacha bhlgan hollarda 1,6 m, umumiy koridor uzunligi bundan 
ortiq bo‘lgan hollarda esa – 1,8 m. Umumiy koridorlarni bir-biridan uzog‘i bilan 30 
m oraliqda joylashgan o‘zi berkiladigan, tutun o‘tkazmaydigan eshikli yopmalar bilan
bo‘limlarga ajratish talab etiladi.
Sig‘imi uncha katta bo‘lmagan (taxminan 50 joydan iborat) kam qavatli 
mehmonxonalarning 
binolari 
mamlakatimizda 
asosan 
viloyat 
miqyosidagi 
shaharlarda va shaharchalarda quriladi.
Ko‘p qavatli mehmonxonalar qurishni odatda shaharsozlik tartibi taqozo etadi. 
Bunday mehmonxonalarning binolarida odamlarning yong‘indan xavfsizligini 
ta’minlash chora-tadbirlari, vertikal transport, muhandislik kommunikatsiyalari 
masalalari va boshqa shunga o‘xshash masalalar alohida ahamiyat kasb etadi. 
Yong‘in xavfsizligini ta’minlash uchun har xil tutunni aniqlash, yong‘in 
signalizatsiyasi va o‘t o‘chirish avtomatik sistemalari qo‘llaniladi; evaukatsiya 
yo‘llarining ishonchliligiga alohida e’tibor beriladi. Yong‘inda bir yerda tutun 
to‘planishi ayniqsa xavflidir. Shu bois 10 qavatli va undan baland mehmonxonalarda 
zina maydonchalarining yarmi tutun to‘planmaydigan qilib quriladi. Bunday zina 
maydonchalaridan odamlarni binodan evakuatsiya qilish hamda o‘t o‘chirish 
komandalari tomonidan qutqarish ishlarini amalga oshirish uchun foydalaniladi. 
Mazkur zina maydonchalarida tutun to‘planmasligi ularda balkon yoki lodjiyaga 
chiqish yo‘llari qurish, ya’ni havo zonasi hosil qilish orqali ta’minlanadi. Bu yong‘in 
chiqqan hollarda tutun bosgan qavatning umumiy koridori va xollidagi tutun zina 
maydonchasiga o‘tishining oldini olishga xizmat qiladi.Tutun qavatlar bo‘ylab 
tarqalishining oldini olish uchun havo tortilishi liftlarning shaxtalarida ham 
ta’minlanadi. Bundan tashqari, 10 qavatli va undan baland mehmonxonalarning 
binolarida o‘t o‘chiruvchilarni tashishga mo‘ljallangan yuk va yo‘lovchi liftlari 

---


22 
bo‘lishi shart. 16 qavatdan baland mehmonxonalarda yong‘indan qo‘riqlash idoralari 
bilan kelishilgan qo‘shimcha yong‘inga qarshi chora-tadbirlari qo‘llaniladi.
Loyihalashtirilayotgan mehmonxonaning oqilona qavatliligini tanlash ancha 
murakkab vazifa bo‘lib, u har bir muayyan holatda juda ko‘p, ba’zan bir-biriga zid 
omillar: mehmonxonaning sig‘imi, shaharsozlik shart-sharoitlari, normativ talablar, 
konstruksiyalar, texnik-iqtisodiy mezmonlar va hokazolardan kelib chiqib hal 
qilinadi.
Har xil sig‘imli mehmonxonalarning binolari uchun oqilona qavatlilikni 
belgilash hamda bu qavatlilik o‘zgargan holda bir joyning qurilish qiymatidagi 
o‘zgarishlarni aniqlash jiddiy ilmiy ishlovlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Ammo 
olimlarning tadqiqotlari so‘nggi vaqtda mehmonxonalarning har bir sig‘imi uchun 
binolarning oqilona qavatliligi, binobarin, turar joy korpusining uzunligi ham mavjud 
deb hisoblash imkonini beradi. Mehmonxonalarning qavatliligini oqilona darajadan 
oshirish qurilish bahosining oshishiga olib keladiki, buni loyihalash chog‘ida 
inobatga olish zarur.
Mehmonxonalarning shinamlik darajasi ularning texnik jihozlanishi, nomerlar 
fondining tarkibi va sifati, ko‘rsatiladigan xizmatlar to‘plami bilan belgilanadi. 
Aksariyat mamlakatlarda mehmonxonalar shinamlik darajasiga qarab tasniflanadi. 
Chet elda bunday tasniflashga nisbatan yondashuvda hozir ikkita asosiy yo‘nalish 
mavjud. Bir yo‘nalish «statik» belgilarni, ya’ni vanna va hojatxonali nomerlarning 
qat’iy belgilangan foiz nisbatini, mehmonxonada usti berk basseyn, sauna va boshqa 
shunga o‘xshash xizmatlarning mavjudligini, mehmonxona sig‘imi bilan xizmat 
ko‘rsatuvchi xodimlar miqdori o‘rtasidagi ma’lum nisbatni va boshqa shunga hxshash 
holatlarni birinchi o‘ringa qo‘yadi. Bu yo‘nalish nisbatan yangi moddiy negizga 
qarab mo‘ljal oladi. Ikkinchi yo‘nalish «dinamik» omillarni, ya’ni servis xizmatini 
birinchi o‘ringa qo‘yadi. Bu yo‘nalish tarafdorlarining fikricha, mijozlarga lozim 
darajada xizmat ko‘rsatilmagan taqdirda, joylashtirish vositalari nisbatidagi qat’iy 
tenglik mehmonxonaning sifat standartiga muvofiqligini amalda ta’minlay olmaydi. 
Masalan, Shveysariyadagi mehmonxonalar tasnifi mana shu yo‘nalishga kiradi.
Mehmonxonalarni shinamlik darajasiga qarab tasniflash, bu darajalarni belgilash 
masalasiga nisbatan har xil yondashuv hamda aksariyat mamlakatlarda shinamlik 
darajasi bir xil mehmonxonalarga qo‘yiladigan talablarning har xilligi xalqaro turistik 
safarlarni tashkil etish chog‘ida jiddiy qiyinchiliklar tug‘diradi, mehmonxonalarning 
sifati va shinamlik darajasi to‘g‘risida qo‘shimcha axborot olishni taqqozo etadi. 
Bunday ko‘rsatkichlarni bir xillashtirishga va shinamlik darajasi bir xil 
mehmonxonalarga nisbatan yagona talablarni ishlab chiqishga bo‘lgan urinishlar 
hozircha muvaffaqiyat keltirgani yo‘q.
Katta sig‘imli, shinamlik darajasi baland bo‘lgan zamonaviy mehmonxona 
bugungi kunda ancha murakkab kompleks organizmga aylandi. Bu kompleks 
tarkibiga har xil vazifani bajaruvchi turli-tuman binolar va xonalar, chunonchi: turar 
joy binolari, mijozlarni qabul qilish va ularga xizmat ko‘rsatish, umumiy ovqatlanish, 
ommaviy-madaniy, maishiy xizmat ko‘rsatish, ma’muriy binolar va xonalar, xizmat, 
xo‘jalik, yordamchi, texnik binolar va xonalarning rivojlangan tarkibi kiradi. Bugungi 
kunda ishga doir uchrashuvlar uchun mo‘ljallangan binolar (konferens-zallar yoki 
ko‘p funksional foydalanish uchun mo‘ljallangan zallar), kinokonsert zallari, bal 

---


23 
zallari, bank bo‘limlari, basseynlar, saunalar, sport zallari, kegelbanlar, ko‘rgazma 
tashkil etishga mo‘ljallangan binolar, savdo korxonalari, garajlar ham zamonaviy 
mehmonxonalar tarkibidan keng o‘rin olmoqda.
Odatda mehmonxonalarning har xil binolari va xonalari ma’lum funksional 
belgilariga qarab guruhlanadi. Bunday belgilar mehmonxonalarning binolari va 
xonalari o‘rtasida sanitariya-gigiyena va yong‘in xavfsizligi talablariga javob 
beruvchi, mehmonxonadan foydalanishning qulayligini va unda yashashning 
shinamligini oshiruvchi qat’iy texnologik aloqalarni tashkil etish imkonini beradi. 
Turli binolar va xonalarning hzaro aloqasini to‘g‘ri tashkil etishning qiyinligi 
shundaki, mehmonxonada yashovchi odamlar murakkab kompleks organizmning 
kundalik mehnatini ko‘rmasliklari, balki faqat bu mehnat natijalaridan bahramand 
bo‘lishlari kerak.
Mehmonxonaning shinamlik darajasi qancha yuqori va sig‘imi qancha katta 
bo‘lsa, uning tarkibiga shuncha ko‘p har xil xonalar va binolar kiradi va u shuncha 
murakkab funksional tuzilmaga ega bo‘ladi.
Jahon mehmonxonalarni loyihalash va qurish amaliyotida ularni tashkil 
etishning har xil funksional sxemalari qhllanadi. Ammo bu sxemalarning barchasi 
mehmonxonalarda sodir bo‘luvchi murakkab texnologik jarayonlardan kelib chiqib 
tuziladi. Mehmonxona korxonasi aniq va qat’iy ishlashi uchun yuqorida zikr etilgan 
jarayonlarning talablariga rioya qilish zarur. Ayni vaqtda, mehmonxonalarning ichki 
faoliyatini tashkil etish prinsiplarida umumiy jihatlar ham bisyor, chunki 
mehmonxonalardagi binolar va xonalarning asosiy guruhlari taxminan bir xil. Shu 
bois har xil sig‘imli mehmonxonalarni funksional tashkil etishning prinsipial 
sxemalarini ishlab chiqish mumkin.
Binoga kirish joylarining miqdori mehmonxonani funksional tashkil etish uchun 
muhim ahamiyatga ega. Katta sig‘imli va shinamlik darajasi yuqori bo‘lgan 
mehmonxonalar odatda 3-4 ta kirish joyiga ega bo‘ladi:

asosan mijozlar va boshqa mehmonlar foydalanuvchi