Samarqand oavlat universiteti sud psixiatriyasi

Voyaga yetmaganlar sud-psixiatrik ekspertizasi
Yuridik nuqtayi nazardan 18 yoshgacha bo'lgan shaxslar biz- ning respublikamizda voyaga etmaganlar hisoblanadi. 14-16 yosh- dagi o'smirlar jinoiy javobgarlikka og'ir jinoyat sodir etgandagina tortiladi. 16-18 yoshdagi shaxslar uchun jinoyat kodeksining barcha moddalari inkor qilinishi mumkin. Lekin jamiyat uchun uncha katta bo'lmagan kriminal havf tug'dirsa, ularga nisbatan maxsus tarbiya maskanlarida majburiy tarbiyaviy choralar ko'riladi. Voyaga etmagan yoshlarga munosabat ularning yoshligi tufayli, huquqiy bilimlafi yetishmasligi, ulardan foydalana olmaslik matonat funksiya- iamirig yetilmaganligini, tanqidiy munosabatlari yetarli shakllan- magani ruhiy ijtimoiy yetilmaganligiga asoslanmoqda. Ruhiy buzi-

14



lishlarning o‘smir yoshida yuzaga keiishi kasallikning patologik bel- gilari tez yuzaga chiqishiga oiib keladi.
Ruhiy infantilizm sindromi:
infantilizm - bu ruhiy rivojlanishning boialik darajasida saqlanib
qolishidir.
Ijtimoiy psixologik omillar oqibatidagi infantiliklar orasida «yolg'iz farzand» sindromi ko'rinishi asosida noto'g'ri tarbiya turadi.
Ruhiy yetilmaganlikning chuquriigini quyidagi ko'rsatkichlar ifodalaydi: (aqiinorasolik mezoniari) yaqqoi ishonuvchanlik va taqlidga moyillik, intellekt (aql) sustiigi va irodasizlik, maqsadga muvofiq qaror qabul qilib kurashishning yo'qligi, biron-bir harakat- ning oqibatini aytib berish qobiiiyatining buzilishi, axloqan boshqa- rishning qiyiniigi.
Xayolparastiik sindromi:
Bunda shaxs o‘zining to'qima hayoiiari ta’sirida jinoyat sodir qilishi mumkin. .
Beigilari: o'zini ko‘rsatishga urinish, bo'rttirilgan bemehrlik va mehribonlik, qasd g'oyalari va qasddan qo'rqish, burttirilgan qiziqishlar, beqadrlik, o‘z imkoniyatini yuqori baholash ya’ni bar xil variantlar biriashib bu tassurotlarni amalga oshirishga intilish yaqqoi seziladi. (Qotiliik, o't qo'yish, transport vositalarini o'g'irlash).
O'smir ruhiyatining buziiishi belgilariga xos xususiyat - bu imkoniyatning oziigi, qisman uyqusizlik, bosh og‘rig‘i, bo'shashish. Xulq-atvorda qo'pol buzilish kuzatilgan o‘smir javobgarlikka tortil- gandan so‘ng sezilarsiz, yuvvosh bo‘!ib qoiadi. O'smirlar shizo- freniyasida quyidagilarga ahamiyat berish kerak: yoshligida besabab qo’rqishlar, besabab kayfiyat buzilishi, atrof-muhitga befarqlik (o‘rinda uzoq yotib qolish, sochni taramaslik, yuvinmaslik, ovqatdan bosh tortish). Ota-onaga sovuqqonlik, bemehrlik, o'qishga nisbatan qiziqishning yo'qligi, kutilmagan harakatlar, yuz ifodasining birxilligi.
Oligofreniya - voyaga etmaganiarning ekspertizasida oligofreni- yaning debiiiik darajasi uchraydi. Bunday bemorlar ko'pincha passiv qonunbuzarlar bo'lib chiqadi, ulardan katta yoshdagilar o‘z maqsadi yo‘iida foydaianadilar. Voyaga etmaganiarning ekspertizasida aiko- goiizm alohida ahamiyat kasb etadi. 0‘smirlarning har to'rtinchisi alkogoldan mast holida qonunbuzarlikka yo‘l qo'yadi. 0‘smirlarda alkogolga patologik intilishi juda tez shakllanadi, alkogoldan o'zini tiya olmaslik, giyohvandlik dozalarini qabul qilish erta paydo bo'ladi.

15



Intellekt va irodaviy nazqrat tez yo'qoladi, alkogolizm tez shakllanadi, (1-3 yil) bu esa ijtimoiy xavfli harakat qilishga zamin yaratadi. Voyaga yetmaganlaming jamiyatga qarshi xulq-atvorini birlamchi oidini olish erta bolalikdan boshlanishi kerak va rnajburiy tarzda amalga oshirish zarur (pedagogik, ijtimoiy va tibbiy yo'naiishiarda). Oilada tarbiyaning noirmallashtirilishi, ruhiy o'zgarishlarni vaqtida aniqlab davolash, axloq buzilishiarini tuzaiish, o‘qish va ishlash uchun sharoit yaratish ishlari katta ahamiyat kasb etadi.

Nazorat savoSiarl

1.