Sanat yazilari
Yüklə 18,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
72 işlevlerden türetmeye çalışmıştır. En saf haliyle, dışavurumculuk mimarın zihnindeki düşünceleri var etmenin ötesinde bir gerekçe aramamıştır.” (Melvin 2009: 99). Dışavurumcu ilk örnekler olarak gösterilebilecek Bruno Taut, Erich Mendelsohn ve Rudolf Steiner’in yapılarında geometrik kutu mimarlığın aksine serbest mimari biçimler ile yeni bir mekan ve zaman ilişkileri kurulduğu görülmektedir (Resim 5-6-7). Resim 5: Bruno Taut: Cam Pavyon, Köln - Almanya, 1914. Resim 6: Erich Mendelsohn, Einstein Tower, Postdam - Almanya, 1921. Resim 7: Rudolf Steiner, Goetheanum, Basel, İsviçre, 1923. 73 SANAT YAZILARI 22 Resim 8: Eoro Saarinen, TWA Terminal Binaları, New York - Amerika, 1962. Resim 9: Frank Lloyd Wright, Guggenheim Müzesi, New York - Amerika, 1959. İleri teknolojiyi kullanımı ve yaratıcı ortamları ile heykel tarihinin devamı gibi algılanabilen modern mimarlık, özellikle Blob adı verilen türü ile heykel ve mimari ilişkisini parelel yönlere doğru sürüklemeyi başarmıştır. Blob mimarlık, özellikle dijital tasarım ortamlarının olanaklarıyla eğrisel düzlemler, organik formlar ve akışkan yüzeylerin yapıyı kutu (box) mimarlığın dik açılarından kurtardığı bir alan olarak tanımlanabilir. Kuşkusuz bu yaklaşımın itici gücü üç boyutlu karmaşık sistemlerin egemen olduğu olağanüstü bilgisayar programlarıdır. Ancak, tasarım ortamlarındaki akışkan ve eğrisel formların ortaya çıkışı, modernist kültürün sert, geometrik ve keskin hatlı gökdelenlerine alternatif olarak ortaya çıkan, 50 li ve 60 lı yılların “biyomorfik mimarlık” akımına kadar uzanmaktadır. Bu türün en önemli örnekleri arasında Finli usta mimar Eoro Saarinen’in JFK Havalimanındaki daha çok heykele benzeyen TWA Terminal Binaları (Resim 8), Frank Lloyd Wright’ın New York’un sembolü sayılan Guggenheim Müzesi (Resim 9) ve Jorn Utzon’un Sydney Opera Binası (Resim 10) sayılabilir. (Blob Mimarinin teorisyeni Greg Lynn olduğu halde, bu kavramla doğrudan ilişkili olan projeler ise, organik ve doğal formlara (özellikle balık) özel ilgisi olan Frank O. Ghery’dir. Ghery’nin geleneksel müze binası alışkanlıklarını (beyaz dikdörtgenler prizması) kesin bir biçimde yıkan Bilbao’daki Guggenheim Müzesidir. Ghery’nin en blob (heykelsi) tasarımı ise Seattle’daki “Experience Music Project” dir (Resim 11). 74 Resim 10: Jorn Utzon, Sydney Opera Binası, Sydney - Avustralya, 1973. Resim 11: Frank O. Ghery, Experience Music Project, Seatlle, Amerika, 2000. 75 SANAT YAZILARI 22 Resim 12: Henry Moore, Yaslanan Figür, İngiltere, 1976-78. Heykel ve mimarlık arasındaki çok yönlü ilişkilerin sistematik ve kuramsal bir açıdan irdelenmesi oldukça zordur. “18. Yüzyılın sonuna doğru algı, estetikte ana tema durumuna geldiğinde gözlemcinin bedeni çok daha güçlü bir rol oynamaya başlamıştır. Tıpkı mimarlığın beden olarak anlaşılması gibi insan da kendi bedenini “iç” ve “dış”ı içeren bir kabuk olarak kabul etmiştir. Heinrich Wölfflin, Theodor Lipps ve Friedrich Nietzsche mimarlığı algılayan birinin aynı anda kendi bedeninin de farkına vardığı görüşünü öne sürmüşlerdir. Bu çift algılama aynı zamanda heykelde de yansımasını bulmuştur. (Özer 2005: 57) 1900’lerde Rodin ile başlayan modern heykel, Henry Moore’un heykellerindeki iç-dış irdelemeleriyle, mimarideki “beden” algılamasına yaklaşmıştır. Henry Moore (1898-1986) tıpkı bir yapıda olduğu gibi bir heykelsi gövdenin de içi ve dışının olması gerektiği üstünde duruyor ve bu çerçevede dağların, ovaların ve mağaraların yapılarını titiz bir şekilde inceleyerek kendi çalışmalarında bu tür etkileri ortaya çıkarmayı deniyordu (Resim 12). Şu halde heykelsi mimarlıktaki patlamayla beden ve uzay ilişkisi yeniden baskın bir duruma gelirken, heykel sanatçısı modernist bir algı ile birlikte bedeni ya da Resim 13: Alexander Archipenko, Yürüyen Kadın, 1912. Resim 14: Von Spreckelsen, La Defense Takı, Paris - Fransa, 1985-86. kütleyi büyük boşluk (uzay) içinde var etmeyi, ayakta tutmayı denemekteydi. 1912’de Archipenko yürüyen figüründe (Resim 13) büyük bir boşluk oluşturarak, kütle-hacim ve uzay ilişkilerini irdelerken, Le Corbusier 1950 lerde uzamsal heykel denilebilecek bir anlayışla yapılarını inşa etmeye başlamıştı. 1956-62 yılları arasında, Earo Saarinen Kennedy Havalimanındaki TWA binasının biçimlenmesinde seyahat olgusundaki “hareketliliği” kuş imgesi ile ilişkilendirirken, aynı şekilde uzamsal bir heykel inşa etmeyi hedeflemiştir (Resim 8). Danimarkalı mimar Spreckelsen’in, Fransız İhtilalinin ikinci yüzyılını kutlama anıtı olarak inşa ettiği La Defense Takında, geleceğe açılan bir pencere olarak biçimlendirmenin ana konseptini boşluk metaforu ile oluşturmuştur. Mimar bu durumun daha iyi ortaya koyulabilmesi için inşa edilen boşluğun içine bulutları sembolize eden bir örtü yerleştirmiştir (Resim 14). 77 SANAT YAZILARI 22 Resim 15: Horst Rellecke, Fil Kafası, Hamm - Almanya, 1981- 84. Yine mimar Horst Rellecke eski maden ocağının kömür yıkama binasını filin gövdesi olarak ele almış ve bu gövdeye içinde seyir platformları olan bir cam kafa (fil kafası) eklemiştir. (Resim 15) “Mimar, biçimi oluşturacak ‘concept’i bazen çözümlenmesi zorunlu problem dışında aramakta, bir anlamda yaratmaktadır. Böylece biçimle ifade edilmek istenen, ürüne yönelik bir görüş, kazandırılmak istenen bir anlam ya da anlatılmak istenen bir öykü türünde mimara ait yorum ve mesajlar olabilmektedir. Bunların benzetmeler yoluyla biçime dönüştürülmesinde özgün sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Burada mimar anlatmak istediğini tasarlanmış biçimler veya canlılar dünyasındaki benzerlerini bularak onlar aracılığıyla gerçekleştirmektedir.” (Ulusu 1990: 38). Heykeli mimariye yaklaştıran en önemli kırılma noktalarından biri, kaideden indirilerek ondan kurtarılması olmuştur. Heykeli çevresindeki uzaya bağlayan kaide Giacometti ve Rodin ile birlikte biçimsel ve tarihsel anlamda yeniden ele alınmıştır. Auguste Rodin altı kişiden oluşan ‘Kale Burjuvaları’nı gelişen sanayi şehrinin göz hizasına yerleştirerek gerçek bir devrime girişti. (Resim 16) Giacometti’nin heykelleri (Resim 17) düzlüğe adım atarken Carl Andre’nin heykellerinde (Resim 18) izleyici artık heykelin yerini alıyordu. Heykel böylece izleyicinin ilgisini kendine değil, çevreye yönelten bir işleve kavuşmuştur (Özer 2005: 59). Heykelin kendine özgü dil alanından vazgeçmeden, madde ile ilgili iç ve dış sorgulamaları yapan ve aynı zamanda mimarlık eğitimi de alan Eduardo Chillida eserleriyle mimarlar için yeni uzay konseptleri açısından iyi bir model olmuştur. Onun için biçim oluşturmak, kendi bedenine kabuk üreten bir yapının ortaya koyulmasıdır (Resim 19-20). Yüklə 18,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|