Saodat kambarova o‘zbek adabiyotini o‘qitish
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Kakografiya” usulidan
| Tahlil
bosqichlari Tahlil mazmuni Ta’lim beruvchi faoliyati Ta’lim oluvchi faoliyatining natijalari I bosqich Ruboiylarni o‘qish, tuzilishini o‘rganish. Nutq maromi va sur’ati, ritm, bo‘g‘in, turoq, vazn, ritmik pauza, turkum, qofiya kabilar haqidagi ma’lumotlarni multimediya vositalari bilan uyg‘unlikda tanishtiradi. Ifodali o‘qish malakalari rivojlantiriladi, ruboiylar qurilishiga oid tushunchalar o‘zlashtiriladi. II bosqich Hissiyotlarga ta’siri yuzasidan suhbat o‘tkazish. Mavzuga oid savollar bilan murojaat qiladi. Axloqiy fazilatlar, insoniy his- tuyg‘ular kamol toptiriladi. III bosqich Matnning badiiy xususiyatlarini aniqlash. Obraz, janr, uslub kabi tushunchalarni asar tabiatidan kelib chiqib izohlaydi. Lirik qahramon kechinmalari, she’r mazmunini ochishga yordam beradigan tasviriy vositalar aniqlanadi. IV bosqich Shoir ifoda uslubi va mahoratini belgilash. Mustaqil va ijodiy fikrlashga yo‘naltiradi. Hayotning muallif ongidagi in’ikosi idrok etiladi. V bosqich Ifodalangan g‘oya yuzasidan fikr-mulohaza yuritish. Ijodkor maqsadini aniqlashga yordam beradi. Muayyan xulosalar chiqariladi, fikr almashinadi. ~ 41 ~ Ruboiylarni o‘rganish tahlil bilan yakunlanmaydi. Undan keyin o‘tkaziladigan sintez-umumlashma darslar o‘quvchilarga asarni yaxlit idrok etishga, uning ichki tuzilishiga kirib borishiga yaqindan yordam beradi. Masalan, o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajalarini aniqlash, mutolaaga qiziqish uyg‘otishga doir integrallashgan o‘yinli darslarda “Kakografiya” usulidan foydalanish mumkin. Lotincha “kakos” – yomon, xunuk, yoqimsiz va “graphos” – yozmoq so‘zlaridan olingan “kakografiya” so‘zi muayyan maqsadni ko‘zlab xatoliklarga yo‘l qo‘yilgan matnni tuzattirish orqali o‘quvchilarga imloni o‘rgatish usulidir 9 . Ona tili darslarida “Kakografiya” usulidan foydalanish borasidagi qarashlarida tilshunos olim A.Sobirov “yozuv bilan bog‘liq g‘alizlik, yoqimsizlik yashirinib yotganga o‘xshaydi, ammo orfografik nuqtayi nazardan qaralganda u bilan bog‘liq didaktik va pedagogik jihatlarni ochib berish masalaga oydinlik kiritishi mumkin” 10 ligini qayd etadi. Shunday ekan, badiiy asar ustida ishlash jarayonining mazkur usul orqali tashkil qilinishi muayyan mavzular doirasidagi bilimlarni qiyosiy tahlil qilish, sinf jamoasining faolligini oshirish, mantiqiy fikrlash, vazifaga sinchkovlik bilan yondashish, personajlar nutqi, matndagi har bir detallarni eslab qolishga tayyorlashi jihatidan ham samaralidir. Mutolaaga qiziqtirish, badiiy asarning o‘rganilganiligini nazorat qilish “Kakografiya” usuli doirasida yo‘lga qo‘yilib, jarayon o‘quvchilarning har biriga matndan muayyan lavhalar tarqatish, ajratilgan xatoliklarning to‘g‘ri javoblar bilan taqqoslanib, belgilar o‘rniga so‘zlarni qo‘yish yoki jadvallarga qayd ettirilishi shaklida amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. Mazkur usulning mohiyati badiiy asarlardagi yozuvchi ishlatgan so‘zlar zarur o‘rinlarda boshqalari bilan almashtirib qo‘llanilishida namoyon bo‘ladi. Ijodkor konsepsiyasiga zid “notanish” yoki “begona” so‘zlarning kiritilishi o‘quvchining asar ma’nosiga bo‘lgan e’tiborini oshiradi. Eng muhimi, ularning turli janrdagi asarlarni tanlab o‘qish va bunga ongli munosabatda bo‘lishiga real sharoit yaratilganidir. Bunda o‘quvchilarning o‘zgartirib berilgan turli asarlar sujeti yoki kompozitsiyasi qismlarini asl holiga keltirish, qahramonlar va ularning nutqini bir-biridan farqlash, maqsadli ravishda tushirib qoldirilgan jumla va so‘zlarni eslab qolish, xato berilgan matnni tuzatish ko‘nikma- 9 Маматов А. Нутқ маданияти ва тил нормасига оид терминлар ва тушунчалар изоҳи. – Тошкент: Баёз, 2012. – 13-б. 10 Собиров А. Она тили дарсларида какография усулидан фойдаланиш // Til va adabiyot ta’limi. –Tошкент, 2016. – № 4. – Б. 37. |