|
Science and Innovation International scientific journalbuyuk-ipak-yo-li-barcha-xalqlar-birligi 2022
№ 2
111
2 tomonga ketilgan. Birinchisi, shimoliysi, boʻylab Temir darvoza orqali Marokanda
(Samarqand)ga, u yerdan Fargʻonaga ketilgan. Ikkinchisi, janubiysi esa Surxondaryo vodiysi
boʻylab komedlarning togʻli oʻlkasiga (hozirgi Qorategin) olib borgan. Har ikki yoʻnalish ham
Toshminorga olib borgan. Uni ayrim olimlar Toshkent hududida, boshqalari Olay vodiysida
joylashgan deb hisoblaydilar.
TADQIQOT NATIJALARI
Toshminordan soʻng yoʻl Oʻrta Osiyo hududidan tashqariga chiqqan, Ergashtom atrofida
„savdogarlar qoʻnimgohi“ joylashgan, soʻngra yoʻl Takla-Makon choʻlidan oʻtib Dunxuanga,
soʻngra Xitoyning qadimiy poytaxti — Chananga olib borgan. Bu yerdan yoʻl ehtimol shimoli-
gʻarbga Koreya va Yaponiyaga ketgan boʻlsa kerak. 1987-yil YUNESKO madaniy taraqqiyot
boʻyicha BMTning umumjahon dekadasi doirasida „Ipak yoʻli - muloqot yoʻli“ xalqaro dasturini
qabul qildi. Bu dastur Oʻrta Osiyo xalqlari boy madaniy tarixlarini keng qamrovda tadqiq etishni
nazarda tutadi. Biroq uning asosiy maqsadi - Sharq bilan Gʻarb oʻrtasida yanada mustahkamroq
madaniy va iqtisodiy aloqalar oʻrnatish, ushbu buyuk qitʼalarda yashovchi koʻp sonli xalqlar
oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni yaxshilashdan iborat. Koʻplab (30 dan ziyod) xalqaro ilmiy
konferensiya (jumladan, Samarqand, 1990-yil okt.; Buxoro, 1996-yil fevral) va seminarlar
oʻtkazildi. Buyuk ipak yoʻli y. boʻylab birgalikda xalqaro ekspeditsiyalar uyushtirildi,
kinofilmlar yaratildi, kitoblar, broshyuralar va maqolalar chop etildi, baʼzi arxeologik va
meʼmoriy yodgorliklar taʼmirlandi. Baʼzi bir Sharq mamlakatlarida (Hindiston, Xitoy,
Oʻzbekiston, Shri Lanka, Yaponiya) Buyuk ipak yoʻli y.ni oʻrganish boʻyicha maxsus ilmiy
intlar barpo etilgan. Maye, BMT va YUNESKO qaroriga koʻra, Samarqand shahrida Markaziy
Osiyo tadqiqotlari xalqaro instituti ochilgan.
1997-yil mayda Oʻrta Osiyoni Eron bilan bogʻlagan Saraxs - Mashhad temir yoʻl
uchastkasi qurilishi tugallandi, bu bilan Oʻrta Osiyo mamlakatlari Fors qoʻltigʻiga, Yevropa
mamlakatlari esa Oʻrta Osiyoga chiqish imkoniga ega boʻldilar. Ilmiy va madaniy dasturlardan
tashqari Buyuk ipak yoʻli y.ni tiklash boʻyicha jahonshumul ahamiyatga ega boʻlgan loyiha
amalga oshirilmoqda qarang Yevropa-Kavkaz—Osiyo transport yoʻlagi (TRACECA).
Navbatdagi vazifa - Oʻzbekiston va Xitoy oʻrtasidagi temir yoʻl uchastkasini qurishdir. Mana shu
reja amalga oshgudek boʻlsa, Atlantika okeanidan tortib Tinch okeanigacha boʻlgan masofada
Buyuk ipak yoʻlining „temir yoʻl“ varianti toʻla tiklangan boʻladi. Xulosa qilib, shuni aytishimiz
mumkinki, Mil. avv.1 ming yillikning oxiri-milodiy I ming yillikning boshlariga kelib Tinch
okeanidan Atlantika okeaniga qadar cho'zilgan ulkan geografik hudud madaniyati yuksak
rivojlangan sivilizatsiyalarning yagona tizimiga birlashadi. Bu hududda joylashgan
davlatlarXitoydagi Xan saltanati, Kushon podsholigi, Qang' davlati, Parfiya davlati, Rim
saltanatining chegaralari bir-biriga tutash edi. Ushbu zabardast saltanatlar va sivilizatsiyalar
markazlari insoniyat tarixidan birinchi bo'lib -Buyuk ipak yo'li deb nomlanuvchi bir yo’l bilan
bog'landilar. Umumiy uzunligi 12 ming km bolib, Xitoydan O’rta Yer dengizining shimoliy
qirg’oqlariga qadar cho‗zilgan bu yo’l orqali ko'pgina xalqlar va elatlar turli tomonlama
munosabatlar o'rnatdilar. Podsholarning o’zaro elchilar yuborishlari, bir-birlariga har xil
sovg’alar in'om etishlari an‘anaga aylandi. Sharq bilan G’arb madaniyatining bir-biriga ta‘siri
kuchaydi. O’sha davrdagi ko’plab madaniy o‗xshashliklar ham shu tufayli yuzaga keldi.
Buyuk ipak yo‘li orqali nafaqat savdo karvonlari, balki xalqlarning erishgan madaniy
yutuqlari, ma‘naviy qadriyatlari, diniy g‘oyalari ham jahonga tarqalib borar edi. Buddizm
ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Dostları ilə paylaş: |
|
|